KALKIŞ a. 1. Bir ulaşım aracı için, harekete geçmek, kalkmak eylemi ya da biçimi: Trenin kalkış saati. Kalkışlarda dikkatli olmak. ...
KALKIŞ a.
1. Bir ulaşım aracı için, harekete geçmek, kalkmak eylemi ya da biçimi: Trenin kalkış saati. Kalkışlarda dikkatli olmak.
2. Kalkışa geçmek, tayyare sözkonusuysa, havalanmak suretiyle pistten ayrılmak.
—Havc. Bir uçağın, bir helikopterin, bir roketin yerden ayrılması. (Bk. ansikl. böl. Ask. havc. ve Havc.) || Kalkış roketi, JATO ROKETTnin eşanlamlısı. || Roketle kalkış, bir uçağın destek roketlerle kalkışı. (Bk. ansikl. böl.)
—İkt. Kalkışa geçme, bazı iktisatçılara bakılırsa, bir ülkenin azgelişmiş ülkeler içinde sayılmaktan artık çıkmış olduğu tutumsal gelişme aşaması. (Kalkışa geçme terimi, ekonomi bilimine W. W. Rostovv tarafınca sokulan amerikanca take-off teriminin türkçe karşılığıdır.) [Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Ask. havc. ikinci Dünya sava- şı'ndan sonrasında genel kurmayların gerek hız gerekse kanat yükü bakımından daha yüksek performanslı tayyare talep etmeleri pürüzsüz, kaplamalı uzun pistleri gerektiren uçakların yaygınlaşmasına niçin oldu. Bu tür alanlar, askeri kullanım açısından, gerek önleme av uçakları gerekse lojistik ulaştırma uçakları için yeni hava savaşı şekillerinden lanan taktik gelişmeye ters düşen engellemeler getiriyordu. Dolayısıyla bir taraftan elde edilmiş performanslar artırılırken öteki taraftan kısa ve kabaca düzenlenmiş pistlere dönmek gerekiyordu. Böylece kısa kalkıştı (STOL) ve dikey kalkışlı (VTOL) tayyare fikri ortaya atıldı.
STOL ile ilgili mevzular büyük seviyede aydınlığa kavuşmuş ise de VTOL tipi cenk uçaklarına nadir olarak rastlanır. Dikey kalkış tekniğinin karmaşıklığı, ek olarak da uzun pistler yapmanın güçlükleri tayyare yapımcılarını kısmi çözümler aramaya itmiştir Başlangıçta araştırmalar uçağın dışı ya da ek yardımcıların kullanılmasını gerektirmiştir: elektrikli ya da buharlı katapult, lastiklerinde-düşük basınçlı hava bulunan bir fırlatma chariofsuna monte edilen tayyare, amerikan RATO ya da transız SEPR sistemlerinde olduğu benzer biçimde destek roketlerle meydana gelen kalkış. Yardımcılar kalkış uzunluklarının mühim seviyede kısalmasını sağlamakla beraber (destek roketler için kalkış uzunluğunun % 30 ile 50'si) bunların sistemli bir halde kullanılmaları sulh zamanında karşılığı pek alınmayan büyük yatırımlar gerektirmekte ve klasik avcı bombardıman uçaklarının askeri yükünün ve tesir yarıçapının küçülmesine de niçin olmaktadır.
Son yıllarda havacılık alanında meydana gelen teknolojik ilerlemeler probleminin verilerini değiştirmiştir. Daha kuvvetli reaktörler; % 10 ile 20'lik hafiflik elde eden karbon elyafı ve bordan oluşan karma araç-gereç;
kanatların verimini artıran birçok aerodinamik düzenlemelerin uygulanması (saldırı kenarı fiaplarının maksimal doğrultması, durağan(durgun) ya da devinimli "tepeliklerin†ve ördek yüzeylerin eklenmesi benzer biçimde birçok yeni etkenin birleşmesiyle) 80'li yılların avcı ya da saldırı uçağının kalkış uzunluğunda °/o 15 ile 40 içinde bir kısalma sağlanabilmiştir.
—Havc. Klasik iniş takımıyla (ağırlık merkezinin önüne yerleştirilmiş ana tekerlekler) donatılmış pervaneli bir uçağın doğru kalkış yapması için pilotun, motora aşamalı olarak gaz verirken yunuslama dümeniyle uçağın yatay konumunu koruması zorunludur; pervanenin uyguladığı düz- dönüş ve pervaneden çıkan helisel akışın etkisiyle uçağın ansızın yan dönmesi söz- mevzusu olduğundan kalkış incelik ve belirli bir ustalık isteyen bir manevradır. Pilot, sadece uçağın hızı minimal tutunma hızının °/o 10 ile 15'ini aştıktan sonrasında yatay dümeni yavaşça oynatarak gerçek kalkışı başlatır. Ana tekerlekleri ağırlık merkezinin arkasında, destek tekerleği ya da tekerlekleri önünde bulunan üçlü bir iniş ekibi, pilotun yerden ayrılma sonucuna kadar uçağın otomatikman yatay konumda kalmasını sağlayacağı için tüm kalkış işlemini mühim seviyede kolaylaştırır. Çağdaş pervaneli uçakların bir çok ve jet uçaklarının tümü bu şekilde bir iniş ekibi ile donanmıştır. Kalkış, destek roketler ya da bir katapultla hızlandırılabilir. Bu katapultla kullanım sistemi tüm dünyada tayyare gemileri tarafınca benimsenmiştir.
Planörler bir çıkrığa ya da bir çekme uçağına takılan bir kabloyla kalkar. Kalkış daima rüzgâra karşı yapılmakla beraber bazı durumlarda bir miktar eğikliğe izin verilebilir.
Noktasal kalkış (düşey ya da eğik) helikopterlerde naturel olarak elde edilir. Bununla beraber bazı uçaklar da çeşitli sistemler kullanarak düşey ya da eğik bir yörünge izleyerek kalkabilir: bu sistemler yönlendirilebilir pervaneler, düşey ya da bir eksen çevresinde eğilebilen türbojet- ler ve bilhassa türbojetten çıkan gazın tümünün ya da bir bölümünün aniden aşağıya doğru yöneltilmesini elde eden borulardır. Fransız mühendis Michel Wi- bault'nun bu buluşu amerikan, İngiliz ve sovyet cenk uçaklarında büyük seviyede kullanılmaktadır. Bu şekilde bir sistem sınırı olan yük taşıyan dikine kalkışlı cenk uçaklarının yapımına olanak verir; bununla beraber bu uçaklar sadece belli ölçülerde bir yük taşıyabilir; yükün artırılması için pilot boruları sınırı olan olarak eğerek kısa mesafede kalkış yapabilir Bu durumda eğik jetin tesiri ve kanadın aerodinamik kaldırma kuvvetinin bileşimiyle uçağın orta hızda tutunması sağlanır. Dikey ya da eğik uçuştan aşamalı olarak yatay uçuşa dönüş geçiş diye adlandırılır; bu geçiş, dikkatli ve çoğu zaman otomatikleştirilmiş bir pilotaj gerektirir. Alımlı bu şekilde bir kalkış en çağdaş tayyare gemilerinde kullanılan eğik tramplenlerle kolaylaştırılmıştır.
—ikt. W. W. Rostovv'un sunmuş olduğu şemada, kalkışa geçme bir geçiş hazırlığı süreciyle özdeşleştirilmelidir. Hakikaten de, yatırım oranının lüzumlu artış hızına (üretim artışı, nüfus artışını aşacak halde) erişebilmesi için, bazı koşulların bir araya gelmiş olarak elverişli bir ortam hazırlaması gerekir.
Rostovv, genel olarak, beş temel değişiklikten söz eder:
1. tarımın üstünlüğü, yerini sanayinin, ulaşımın, ticaretin ve hizmetlerin.üstünlüğüne bırakır;
2. siyasal, tutumsal ve toplumsal yaşam genişleyip, bölgesel dar çerçeveyi aşarak daha geniş bir ulusal çerçeve içinde örgütlenir;
3. doğum oranı düşme eğilimi gösterir;
4. üst düzeydeki gelirlerin dağılımında değişimler oluşur ve bu gelirler geleneksel toprak sahiplerinden, yeni üretim teknikleriyle uğraşan gruplara doğru kayar ve bunun sonucunda toplumsal sıradüzen değişmiş olur;
5. insanoğlunun, çevresi karşısındaki ruhsal tavrı köklü bir değişikliğe uğrar: insanoğlunun çevresini bilip ona istediği biçimi verebileceği düşüncesi yaygınlaşır. Bu koşullar bir araya gelmiş olduğu süre, artık herhangi bir dürtünün (siyasal devrim, yeni teknikler, internasyonal konjonktür) etkisiyle şahlanış periyodu açılabilir; böylece tutumsal gelişme ansızın hızlanır ve arkasından kitlesel tüketime geçişi olanaklı kılar, tutumsal büyümeye ön planda yer veren bu kalkışa geçme kuramı, sanayileşmiş toplumların gelişme biçimini anlatmaktaysa da, bu kuramın en geri kalmış ülkelere uygulanması, bunların gelişmiş ülkelere bağımlılığı dolayısıyla bir çok kez olanaksızdır.
1. Bir ulaşım aracı için, harekete geçmek, kalkmak eylemi ya da biçimi: Trenin kalkış saati. Kalkışlarda dikkatli olmak.
2. Kalkışa geçmek, tayyare sözkonusuysa, havalanmak suretiyle pistten ayrılmak.
—Havc. Bir uçağın, bir helikopterin, bir roketin yerden ayrılması. (Bk. ansikl. böl. Ask. havc. ve Havc.) || Kalkış roketi, JATO ROKETTnin eşanlamlısı. || Roketle kalkış, bir uçağın destek roketlerle kalkışı. (Bk. ansikl. böl.)
—İkt. Kalkışa geçme, bazı iktisatçılara bakılırsa, bir ülkenin azgelişmiş ülkeler içinde sayılmaktan artık çıkmış olduğu tutumsal gelişme aşaması. (Kalkışa geçme terimi, ekonomi bilimine W. W. Rostovv tarafınca sokulan amerikanca take-off teriminin türkçe karşılığıdır.) [Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Ask. havc. ikinci Dünya sava- şı'ndan sonrasında genel kurmayların gerek hız gerekse kanat yükü bakımından daha yüksek performanslı tayyare talep etmeleri pürüzsüz, kaplamalı uzun pistleri gerektiren uçakların yaygınlaşmasına niçin oldu. Bu tür alanlar, askeri kullanım açısından, gerek önleme av uçakları gerekse lojistik ulaştırma uçakları için yeni hava savaşı şekillerinden lanan taktik gelişmeye ters düşen engellemeler getiriyordu. Dolayısıyla bir taraftan elde edilmiş performanslar artırılırken öteki taraftan kısa ve kabaca düzenlenmiş pistlere dönmek gerekiyordu. Böylece kısa kalkıştı (STOL) ve dikey kalkışlı (VTOL) tayyare fikri ortaya atıldı.
STOL ile ilgili mevzular büyük seviyede aydınlığa kavuşmuş ise de VTOL tipi cenk uçaklarına nadir olarak rastlanır. Dikey kalkış tekniğinin karmaşıklığı, ek olarak da uzun pistler yapmanın güçlükleri tayyare yapımcılarını kısmi çözümler aramaya itmiştir Başlangıçta araştırmalar uçağın dışı ya da ek yardımcıların kullanılmasını gerektirmiştir: elektrikli ya da buharlı katapult, lastiklerinde-düşük basınçlı hava bulunan bir fırlatma chariofsuna monte edilen tayyare, amerikan RATO ya da transız SEPR sistemlerinde olduğu benzer biçimde destek roketlerle meydana gelen kalkış. Yardımcılar kalkış uzunluklarının mühim seviyede kısalmasını sağlamakla beraber (destek roketler için kalkış uzunluğunun % 30 ile 50'si) bunların sistemli bir halde kullanılmaları sulh zamanında karşılığı pek alınmayan büyük yatırımlar gerektirmekte ve klasik avcı bombardıman uçaklarının askeri yükünün ve tesir yarıçapının küçülmesine de niçin olmaktadır.
Son yıllarda havacılık alanında meydana gelen teknolojik ilerlemeler probleminin verilerini değiştirmiştir. Daha kuvvetli reaktörler; % 10 ile 20'lik hafiflik elde eden karbon elyafı ve bordan oluşan karma araç-gereç;
kanatların verimini artıran birçok aerodinamik düzenlemelerin uygulanması (saldırı kenarı fiaplarının maksimal doğrultması, durağan(durgun) ya da devinimli "tepeliklerin†ve ördek yüzeylerin eklenmesi benzer biçimde birçok yeni etkenin birleşmesiyle) 80'li yılların avcı ya da saldırı uçağının kalkış uzunluğunda °/o 15 ile 40 içinde bir kısalma sağlanabilmiştir.
—Havc. Klasik iniş takımıyla (ağırlık merkezinin önüne yerleştirilmiş ana tekerlekler) donatılmış pervaneli bir uçağın doğru kalkış yapması için pilotun, motora aşamalı olarak gaz verirken yunuslama dümeniyle uçağın yatay konumunu koruması zorunludur; pervanenin uyguladığı düz- dönüş ve pervaneden çıkan helisel akışın etkisiyle uçağın ansızın yan dönmesi söz- mevzusu olduğundan kalkış incelik ve belirli bir ustalık isteyen bir manevradır. Pilot, sadece uçağın hızı minimal tutunma hızının °/o 10 ile 15'ini aştıktan sonrasında yatay dümeni yavaşça oynatarak gerçek kalkışı başlatır. Ana tekerlekleri ağırlık merkezinin arkasında, destek tekerleği ya da tekerlekleri önünde bulunan üçlü bir iniş ekibi, pilotun yerden ayrılma sonucuna kadar uçağın otomatikman yatay konumda kalmasını sağlayacağı için tüm kalkış işlemini mühim seviyede kolaylaştırır. Çağdaş pervaneli uçakların bir çok ve jet uçaklarının tümü bu şekilde bir iniş ekibi ile donanmıştır. Kalkış, destek roketler ya da bir katapultla hızlandırılabilir. Bu katapultla kullanım sistemi tüm dünyada tayyare gemileri tarafınca benimsenmiştir.
Planörler bir çıkrığa ya da bir çekme uçağına takılan bir kabloyla kalkar. Kalkış daima rüzgâra karşı yapılmakla beraber bazı durumlarda bir miktar eğikliğe izin verilebilir.
Noktasal kalkış (düşey ya da eğik) helikopterlerde naturel olarak elde edilir. Bununla beraber bazı uçaklar da çeşitli sistemler kullanarak düşey ya da eğik bir yörünge izleyerek kalkabilir: bu sistemler yönlendirilebilir pervaneler, düşey ya da bir eksen çevresinde eğilebilen türbojet- ler ve bilhassa türbojetten çıkan gazın tümünün ya da bir bölümünün aniden aşağıya doğru yöneltilmesini elde eden borulardır. Fransız mühendis Michel Wi- bault'nun bu buluşu amerikan, İngiliz ve sovyet cenk uçaklarında büyük seviyede kullanılmaktadır. Bu şekilde bir sistem sınırı olan yük taşıyan dikine kalkışlı cenk uçaklarının yapımına olanak verir; bununla beraber bu uçaklar sadece belli ölçülerde bir yük taşıyabilir; yükün artırılması için pilot boruları sınırı olan olarak eğerek kısa mesafede kalkış yapabilir Bu durumda eğik jetin tesiri ve kanadın aerodinamik kaldırma kuvvetinin bileşimiyle uçağın orta hızda tutunması sağlanır. Dikey ya da eğik uçuştan aşamalı olarak yatay uçuşa dönüş geçiş diye adlandırılır; bu geçiş, dikkatli ve çoğu zaman otomatikleştirilmiş bir pilotaj gerektirir. Alımlı bu şekilde bir kalkış en çağdaş tayyare gemilerinde kullanılan eğik tramplenlerle kolaylaştırılmıştır.
—ikt. W. W. Rostovv'un sunmuş olduğu şemada, kalkışa geçme bir geçiş hazırlığı süreciyle özdeşleştirilmelidir. Hakikaten de, yatırım oranının lüzumlu artış hızına (üretim artışı, nüfus artışını aşacak halde) erişebilmesi için, bazı koşulların bir araya gelmiş olarak elverişli bir ortam hazırlaması gerekir.
Rostovv, genel olarak, beş temel değişiklikten söz eder:
1. tarımın üstünlüğü, yerini sanayinin, ulaşımın, ticaretin ve hizmetlerin.üstünlüğüne bırakır;
2. siyasal, tutumsal ve toplumsal yaşam genişleyip, bölgesel dar çerçeveyi aşarak daha geniş bir ulusal çerçeve içinde örgütlenir;
3. doğum oranı düşme eğilimi gösterir;
4. üst düzeydeki gelirlerin dağılımında değişimler oluşur ve bu gelirler geleneksel toprak sahiplerinden, yeni üretim teknikleriyle uğraşan gruplara doğru kayar ve bunun sonucunda toplumsal sıradüzen değişmiş olur;
5. insanoğlunun, çevresi karşısındaki ruhsal tavrı köklü bir değişikliğe uğrar: insanoğlunun çevresini bilip ona istediği biçimi verebileceği düşüncesi yaygınlaşır. Bu koşullar bir araya gelmiş olduğu süre, artık herhangi bir dürtünün (siyasal devrim, yeni teknikler, internasyonal konjonktür) etkisiyle şahlanış periyodu açılabilir; böylece tutumsal gelişme ansızın hızlanır ve arkasından kitlesel tüketime geçişi olanaklı kılar, tutumsal büyümeye ön planda yer veren bu kalkışa geçme kuramı, sanayileşmiş toplumların gelişme biçimini anlatmaktaysa da, bu kuramın en geri kalmış ülkelere uygulanması, bunların gelişmiş ülkelere bağımlılığı dolayısıyla bir çok kez olanaksızdır.
Kaynak: Büyük Larousse
Uçakların kalkış prensibi nasıldır?
Eğim Kalkış Desteği (Auto Hold)
kalkış
isim
kalkışa geçmek
isim
- Kalkma işi ya da biçimi.
kalkışa geçmek
kalkış ingilicesi
- departure; takeoff, lift-off
Uçakların kalkış prensibi nasıldır?
Eğim Kalkış Desteği (Auto Hold)
YORUMLAR