Mısır’ın ortalama 7000 senelik geçmişine kısa ve özetsel bir nazar. Antik çağlardan günümüze Mısır zamanı. Erken Tarih. İÖ 3110’da Yukarı...
Mısır’ın ortalama 7000 senelik geçmişine kısa ve özetsel bir nazar. Antik çağlardan günümüze Mısır zamanı.
Erken Tarih. İÖ 3110’da Yukarı Mısır’ın kralı, I. Sülale’den Menesidi, Aşağı Mısır’ı ele geçererek topraklan birleştirdi. Devletin başkenti de Menfis Kenti oldu. I. ve II. Sülelelere ilişkin bilgiler çok azdır.
Erken Krallık. III. Sülalenin kralı Djoser, Sakhara’da ilk büyük piramidi yaptırdı. IV. Sülale’nin kralı Snefru Nubya’ya seferler düzenledi. O da kendine bir piramit yaptırdı. Oğlu Keops ise Gizze’deki dev piramitlerin ilkini yaptıran şahıs oldu. Oğlu Kefren de ikinci dev piramidin sahibidir. Sülalenin son kralı Mikerinos da Gizze’deki üçüncü piramidi yaptırdı. V. Sülale kralları Güneş Tanrısı Ra’ya büyük ehemmiyet verdiler. Bu sülalenin son kralları büyük güneş tapınakları yaptırdılar. Bu sülale Kral Unis ile son buldu. VI. Sülale Teti ile başladı. II. Pepi, 90 senelik saltanatıyla bu sülalenin en uzun tahtta kalan kralı oldu. Bu kralla VI. Sülale de son buldu. VII.-XI. Sülaleleri temsil eden aileler üç ayrı yerden geldiler ve birbirlerine karıştılar.
Orta Krallık. II. Memtuhotep Mısır’ı tekrardan birleştirdi. Sina, Suriye, Libya ve Nübye’ye seferler düzenledi. XII. Sülale I. Amenemhet ile başladı. Oğlu I. Sesostris, Mısır’daki madenleri çalıştırmaya başladı. II. Sesostris, Mısır’ı yukarı, orta ve aşağı olmak suretiyle üç mıntıkaya ayırdı. XII. Sülale, Kraliçe Sebeknefru ile son buldu. İkinci ara dönem ismi verilen XIII.-XVI. Sülaleler döneminde Hiksoslar denilen Asyalı bir topluluk Mısır’a egemen oldu.
Yeni Krallık. Ahmose, XVIH. Sülale’ yi kurdu ve Mısır’ı tekrardan birleştirdi. I. Tutmosis (İ.Ö 16. yüzyıl başları) süreci Mısır tarihinde “Altın Çağ” olarak nitelenir. Krallar Vadisi’ne gömülen ilk kraldır. Mısır’ın sınırlarını Suriye’ye kadar genişletti. Oğlu II. Tutmosis, üvey kız kardeşi Haçepsut ile evliliğe ilk adımını attı. Onun oğlu Ut. Tutmosis’in saltanatının ikinci senesinde Haçepsut yönetimini ele geçirdi. Periyodu sulh içinde geçti. III. Tutmosis (İÖ 1504-1450) 20 senelik bir aradan sonrasında Haçepsut’u devirerek tekrardan tahtı ele geçirdi. Filistin ve Suriye’ye seferler düzenledi. Megiddo Savaşı’nda Asyalı güçleri yenilgiye uğrattı (İÖ 1468). Yerine oğlu II. Amenhotep geçti. Onun oğlu IV. Tutmosis, Mitanni kralının kızıyla evliliğe ilk adımını attı. III. Amenhotep ya da Amenofis (İÖ 1372-1354) ismini Akhenaton olarak değiştirdi. Kendi ismini taşıyan bir başkent yaptırdı. Aton ismini verdiği tek tanrılı dini kurdu. Eşi Nefertiti, yönetimde etkili oldu. IV. Amenhotep’in yerine damadı Tutankhamon geçtiyse de genç yaşta öldü. Açığa çıkarılan mezarı,Mısır sanatının en kıymetli eserlerini ihtiva eder. I. Ramses XIX. Sülale’yi kurdu. Oğlu I. Seti, Sina, Filistin, Libya ve Hititlerle savaştı. Onun oğlu II. Ramses (İÖ 1312-1235) Mısır firavunlarının en ünlüsüdür. Hititlerle meydana getirilen Kadeş Savaşı (İÖ 1285) ve banşı (İÖ 1270) onun döneminde gerçekleştirildi. 67 senelik saltanatında Abu Simbel başta olmak suretiyle bir sürü mabet ve saray yaptırdı. Oğlu Merneptah döneminde Mısır’a denizden istilalar yapılmış oldu. III. Ramses (İÖ 1198-166) Mısır’ın son firavunudur. Deniz kavimleriyle uğraşmak mecburiyetinde bırakıldı. XX. Sülale süreci sorunlarla geçti, kuvvetsiz krallar ülkeyi yönetti.
Geç Dönem. XXI. Sülale’yi Painutem kurdu. Bu sülale kralları kendilerini kafa rahip olarak nitelediler. I. Şeşonk XXII. Sülale’yi kurdu. XXIII. Sülale’ye ilişkin bilgiler çok azdır. Bu sülalenin son kralı IV. Osorkon’dur. Asur Kralı Assarhaddon Mısır’a yürüyerek Menfis’i aldı. XXVI. Sülale döneminde Mısır sanat faaliyetinde Eski Krallık dönemindeki doruğa ulaştı. Bu sülalenin kurucusu Saisli Necho’nun oğlu, I. Psammetik’dir. Bu zamanda Mısır’a Yunanlı ve Yahudi tüccarlar yerleşti. Asurlularla birleşerek Babillilere karşı koydu. E. Psammetik, Yunanlılara Mısır’da Naukratis Kenti’ni kurmalarına izin verdi. İÖ 525’te Persler Mısır’ı ele geçirdiler. Pelusium Savaşı’nda Pers Kralı Kambyses, II. Psammetik’i devirdi. Persler XXVII. Sülale olarak Mısır’ı yönettiler. Bu zamanda bir sürü ayaklanma çıktı. XXVIII. Sülale’yi bir kral temsil etti. XXIX. Sülale’nin kralları Perslere karşı Yunanlılarla birleştiler. XXX. Sülale’den II. Nectanebo, tahta oturduysa da Pers Kralı III. Arakserkses (İÖ 343-341) Nectanebo’yu güneye sürdü. XXXI. Sülale Pers egemenliğine karşı koydu.
Hellenistik Dönem. İÖ 332’de Büyük İskender, Pers Ordusu’nu yenerek Mısır’a girdi. Onun İÖ 323’te ölümü üstüne generallerinden Ptolemaios (Soter), Mısır’da kendi ismini taşıyan sülaleyi kurdu. II. Ptolemaios minik Asya’ya kadar ilerledi. Seleukos Kralı III. Antiokhos, İÖ 217’de Gizze civarlarındaki Raphia Savaşı ile durduruldu. IV. Antiokhos, Mısır Ordusu’nu bozguna uğratıp VI. Ptolemaios’u tusak aldı. Kleopatra’ya kadar gelen Ptolemaios Sülalesi’nin kralları zayıf kişiliklidir. İÖ 51’de Kleopatra kardeşleri XIII. ve XIV. Ptolemaios ile beraber tahta çıktı. Ilkin Sezar, sonrasında da Marcus Antonius ile ilişkileri Mısır’ın Roma’ya bağlanmasını geciktirdi.
Roma ve Bizans Dönemleri. İÖ 31′ deki Actium Savaşı’nda Kleopatra ile Antonius, Augustus’a yenilince Mısır, Roma’ya bağlandı. Bu zamanda Mısır rahatlık içinde yaşadı. Roma kültürü kendini her alanda duyurmaya başladı. İskenderiye bir kültür yuvası haline geldi. İS 270’teki İznik Konsili’nden sonrasında Mısır Kilisesi kendi yolunu seçti. Bizans İmparatoru I. îustinianos (Jüstinyen) Mısır’ı dört eyalete ayırdı. Pagan okullarıyla tapınakları kapattı. 619’da Mısır, Sasanilerin eline geçti. Bizans İmparatoru Herakleios 628’de yitirilen topraklan geriye aldı.
İslâm Periyodu. Halife Ömer döneminde, 639’de Müslümanlar Mısır’a geldiler ve 642’de Amr ibnü’l-As, İskenderiye’yi ile birlikte tüm Mısır’ı İslâm İmparatorluğu’na bağladı. 643’te Fustat (Eski Kahire) Kenti kuruldu. Emeviler ve Abbasiler döneminde Mısır bir eyalet oldu. Tolunoğulları (868-908) döneminde Mısır, Abbasilerden koptu. 969-1171 içinde Mısır, Fatımilerin egemenliğinde kaldı. Kahire başkent oldu. Fatımileri Eyyubi süreci (171-1250) izledi. Eyyubilerden sonrasında Mısır’da Memlûkların (1250-1517) egemenliği başladı. 1517’de Yavuz Sultan Selim’ in Mısır’ı Osmanlı topraklarına katmasıyla Memlûk egemenliği son buldu.
Modern Dönem. Mısır yüzyıllarca Osmanlılar tarafınca yönetildikten sonrasında 1 Temmuz 1798’de Napolyon tarafınca işgal edildiyse de Akka’da Cezzar Ahmet Paşa’ya yenilmekten kurtulamadı. Ağustos 1798’de İngilizler Fransızları Abukir’de bozguna uğratınca Napolyon, Mısır’dan ayrıldı. Fransız birlikleri de Mısır’ı boşalttılar. Bu savaşlar üstüne İngiliz ve Fransızlar içinde Mısır’a egemen olma mücadelesi başladı. Osmanlı Devleti yabancı işgaline karşı 1805’te Kavalalı Mehmet Ali Paşa’yı vali atadı. Paşa 1848’e kadar Mısır’ı mamur hale getirdi; yeni okullar açıldı, ordu çağdaşlaştırıldı. Sulama kanalları açılarak ziraat alanları genişletildi. Mehmet Ali Paşa’ nın torunları Mısır’ı hıdiv unvanıyla yönettiler. 1869’da Süveyş Kanalı açılınca, Mısır’ın ticari önemi arttı. Eylül 1882’de İngiliz birlikleri Mısır Ordusu’nu yenilgiye uğratıp Süveyş Kanalı’na yerleştiler. İngiltere Mısır’ı denetimi altında tuttuysa da ülke resmen Osmanlı İmparatorluğu’nun toprağıydı. Ama Birinci Dünya Savaşı başlar başlamaz Mısır, İngiliz müdafaasını istedi ve Osmanlı egemenliği son buldu. İngiltere 28 Şubat 1925’de Mısır’ın bağımsızlığını tanıdı, Kral Fuat tahta çıktı. İkinci Dünya Savaşı’ nda Mısır Alman ve İtalyan işgaline uğradı. 23 Temmuz 1952’deki bir askeri darbeyle Kral Faruk yurtdışına sürüldü. 18 Haziran 1953’te cumhuriyet diye deklare edildi.
Mısır bu tarihten günümüze kadar türlü darbeler ve türlü liderleri görmüş oldu. 2011 senesinde meydana getirilen bir darbe ile Mısır’ı tam 32 yıl süresince yönetmiş olan Hüsnü Kutsal devrilmiştir. Yerine gelen Muhammed Mursi’nin de Abdülfettah el-sis tarafınca devrilmesi ile beraber 2015 yılı itibari ile Mısır’ı el-Sisi yönetmektedir. Türkiye’nin karşı çıkmasına karşın hem Arap hem de dünya kamuoyu el-Sisi’yi tanımaktadır.
YORUMLAR