Zarf Fiiller (Bağ Fiil - Ulaç) Tümcede zarf (belirteç) göreviyle kullanılan eylemsilerdir. Direkt eylem kök ya da gövdelerinden türetilebild...
Zarf Fiiller (Bağ Fiil - Ulaç)
Tümcede zarf (belirteç) göreviyle kullanılan eylemsilerdir. Direkt eylem kök ya da gövdelerinden türetilebildikleri benzer biçimde adeylem ve ortaçlardan (sıfat-fiillerden) türlü ekler ve edatlar yardımıyla da oluşturulabilir. Bağeylem, öbekleştiği (yan cümlecik oluşturduğu) sözcüklerle beraber temel tümcede zarf tümleci görevi yapar.
Sözcük türü olarak da zarf (belirteç) olarak değerlendirilir. Arka arkaya gerçekleşen eylemleri birbirine bağlayarak anlatmak için kullanıldığından "bağ-eylem" olarak da adlandırılır. Ama direkt bağlaç sayılması yanlış olur. Bağ-fiilleri, tümcede kazandıkları anlamlara ve aldıkları eklere gore gruplandırmakta yarar vardır:
1. Bağlama Ulacı
Eylemden -ip (-ip, -üp, -up; -ip, -ip ...) yapım ekiyle türetilir. Bağlaca en yakın ulaçtır.
* Sandallara binip gittiler. (... bindiler ve gittiler.)
* Kır at, yanımızdan süzülüp geçti. (... süzüldü ve geçti.)
* Dişimi sıkıp dayandım. (... sıktım ve dayandım)
* Toplantıya katılıp katılmamak elinizde. (... katılmak ya da katılmamak...)
Not: Bağlama ulacı, çekimli fiillerle öbekleşerek sürerlik bileşik fiili oluşturabilir.
* Şžu adam niçin bizlere bakıp duruyor.
* Bu hep bu şekilde sürüp gidecek sanma.
* Ayıyla burun buruna erişince donup kalmış.
2. Vaziyet Ulaçları
Eylemlere-erek,-a,-e,-meden,-meksizin,-asıya benzer biçimde yapım ekleri getirilerek meydana getirilen ve vaziyet zarfı görevi meydana getiren eylemsilerdir. "Nasıl?" sorusuna cevap olurlar.
* İnsanoğlu dünyaya ağlayarak gelir, ağlatarak gider.
* Önündekileri iterek ilerlemeye çalışıyordu.
* Önündekileri ite kaka ilerlemeye çalışıyordu.
* Söyleye söyleye dilimizde tüy tamamlandı.
* Ara vermeden, nefes almadan anlatıyordu.
* Durmaksızın konu alıyor, anlatıyordu.
* Onu ölesiye seviyorum, diyordu.
3. Vakit Ulaçları
-dikçe, -diğinde, -eli, -ir - mez, -inceye (dek), -ken benzer biçimde eklerle meydana getirilen eylemÂsilerdir. Temel yükleme sorulan "Ne süre?" sorusunun yanıtı olurlar.
* Güldükçe yüzünde güller açılıyor.
* Aklıma geldikçe utanıyorum.
* Sen eve girdiğinde o arka kapıdan çıkıyordu.
* O adamı tanıyalıdaha bir çok yıl oldu.
* Borcumu bitirir bitirmez bir kitaplık yaptıracağım. (İkileme biçimli)
* Senden bir cevap alıncaya dek beklerim, ("dek" edatıyla öbekleşti.)
-ken (iken), ekeylemin ulacıdır. Ortaçların arkasından gelmiş olarak süre anlamlı ulaç kurar. Adlardan sonrasında da kullanılır.
* Tam anlaşacakken adam, satmaktan vazgeçti.
* Irmaktan geçerken at değiştirilmez.
* Hazır gelmişken o kitaba da bakalım.
Örnek Sual:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geçen bağ-fiil, ötekilerden farklı bir probleminin cevabıdır?
A) Eve erişince derhal beni arasın.
B) Havalar soğuyalı gölün de neşesi firar etti.
C) Dostum gülümseyerek bana doğru geldi.
D) Buradan gittiğinizde sen beş yaşındaydın.
E) Ortalık aydınlanmadan ağları toplamalıyız.
Çözüm: C
Örnek Sual:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geçen bağ-fiil, ötekilerden farklı bir probleminin yanıtıdır? (2004 - ÖSS)
A) Fikirlerini asla çekinmeden söylerdi.
B) Soruları tüm yönleriyle düşünerek yanıtlıyordu.
C) Sınavdan derhal sonrasında güle oynaya evine gitti.
D) İşi zamanında bitirmek için ölesiye çabalıyordu.
E) Bence o buraya geleli çok değişti.
Çözüm: E
Uygulama:
Kara gözlüm efkârlanma gül gayrı
İbibikler öter ötmez ordayım
Mektubunda diyorsun ki "gel gayrı"
Sütler kaymak meblağ tutmaz ordayım.
a) Bu dörtlükteki bağ - fiilleri bulunuz.
b) Bağ - fiillerin cümle içindeki görevlerini tespit ediniz.
c) Son dizedeki sözcüklerin türlerini yazınız.
** Cümlelere neden-sonuç, amaç-sonuç, şart, vaziyet benzer biçimde anlamlar kazandırmaÂda; bir takım eylemsiler, bilhassa ulaçlar, etkili olur. Bu ulaçların oluşumunda edatlar da kullanılabilir:
* Utandığından içeri girmedi. ("Niçin" anlamlı ulaç)
* Son iki maçta sarı kart gördüğü için oynayamadı. ("Niçin" anlamlı ulaç öbeÂği, bununla birlikte edat öbeği)
* Sizinle tanışmak için geldim. (Adeylemle edattan oluşmuş, "gaye" anlamlı ulaç öbeği, bununla birlikte edat öbeği)
* Sizinle tanışmak istediğim için geldim. "Gaye" anlamlı ulaç öbeği, bununla birlikte edat öbeği)
* Çekine çekine yaklaştı. (Vaziyet anlamlı, ikileme biçimli ulaç öbeği)
YORUMLAR