YARARCILIK a. Yarara dayanan siyaset ve ahlak öğretisi. (Eşanl. UTİLİTARİZM.) —ANSİKL. Fels. Yararcılık Helvetius ve d'Holbac...
YARARCILIK a. Yarara dayanan siyaset ve ahlak öğretisi. (Eşanl. UTİLİTARİZM.)
—ANSİKL. Fels. Yararcılık Helvetius ve d'Holbach'ın sistemlerinde yer alır. Bu sistemlerde yararcılık, sevgi benzer şekilde bireylerarası ilişkileri adlandırmaya yarar. Ama yararcı felsefe, XVIII. yy. sonunda Bentham ve XIX. yy.'da J. Stuart Mili tarafınca kuruldu. Yararcılık Bentham'da, yararlının tutumsal ve toplumsal etkinliği yöneten ilke durumuna geldiği bir kuram olarak ortaya çıktı. Faydacılık (Utilitananism) [1863] adlı kitabıyla J. Stuart Mili, bu kuramı sistemleştirdi ve çıkan mutluluk ve ahlak membaı durumuna getirdi. Şöyleki yazıyordu; "Tutumdaki ahlaklılığın ölçütü, etmenin kişisel mutluluğu değildir, tüm ilgililerin mutluluğudur. Nitekim yararcılık bireyden, kendi kişisel mutluluğuyla ötekilerin mutluluğu içinde, çıkar gütmeyen ve iyi dilekti bir izleyici kadar yansız davranmasını isterâ€. XIX. yy. içinde yararcılık, yarar terimi ve bu kavramın pragmacı temeliyle, birden yüz yıl ilkin Aydınlanma çağı'nda doğan maddeciliğin bir özelliği olarak ortaya çıktı. Yararı Aydınlanma çağı, nın temel terimi olarak gören Hegel'in çözümlemesine bakılırsa akıl, o süre negatif şekilde davranarak, her türlü nesnelliği yarara yerleştiriyor ve böylelikle onu yadsıyordu. O halde netice şuydu: "Şeylerin tümü de yararlı şeylerdir; yalnız yararlan bakımından incelenmeleri gerekir" (Tinin görüngûbilimi [Phânomenologie des Geistes], "Mutlak Bilgi"). Bir başka deyişle dünya, insan ve Tanrı'nın kendisi, her türlü nesnellik ve her türlü özerkliği yitiriyorlardı ve özyetertiliğe haiz olması gereksinim duyulan tüm şeyler, "kendi özleri gereği bu yarar karşılıklılığına sahipti" (ay. ypt., “Tin"). Yararcılığı Marx ve Engels, sık sık sert bir biçimde eleştirdi. Marx şu şekilde der: "Fransızlar'da yararcılığın tüm içeriğini oluşturan duygusal ve ahlaksallaştırıcı anlatımlardan sağlanacak hiçbir şey kalmayınca, geriye bu kuramı geliştirmeye kabiliyetti yalnız bir sual, bireylerden ve aralarındaki ilişkilerden nasıl yararlanılabilir sorusu kaldı. Bu probleminin yanıtı, bununla birlikte iktisat tarafınca kısa süre ilkin verilmişti; olanaklı tek gelişme tutumsal içeriğin sindirilmesindeydi. Bentham, bu gelişmeyi gerçekleştirmiş oldu. [...] Yararcılık hemen orta malı niteliğine büründü, ama bu kalite fakat tutumsal öğeler, özellikle işbölümü ve mübadeleler ona katılınca somut bir içerik kazanmıştır, işbölümü çevresinde hususi etkinlik, genel yarar durumuna geldi. Bentham'ın genel yararı, gelip rekabetin genel yararına dayandı. [...] İktisadi içerik yararlılığı, kurulu düzenin rahat bir övgüsü durumuna dönüştürdü. Bu övgünün gayesi, güncel koşullar içinde insanoğlu arasındaki ilişkilerin, güncel koşullar çevresinde, çoğumuz için en elverişli ve en yararlı ilişkiler bulunduğunu ortaya koymaktı" (Deutsche ideologie [Alman ideolojisi], "Leipzig konsili", 3, "Aziz Max").
—ANSİKL. Fels. Yararcılık Helvetius ve d'Holbach'ın sistemlerinde yer alır. Bu sistemlerde yararcılık, sevgi benzer şekilde bireylerarası ilişkileri adlandırmaya yarar. Ama yararcı felsefe, XVIII. yy. sonunda Bentham ve XIX. yy.'da J. Stuart Mili tarafınca kuruldu. Yararcılık Bentham'da, yararlının tutumsal ve toplumsal etkinliği yöneten ilke durumuna geldiği bir kuram olarak ortaya çıktı. Faydacılık (Utilitananism) [1863] adlı kitabıyla J. Stuart Mili, bu kuramı sistemleştirdi ve çıkan mutluluk ve ahlak membaı durumuna getirdi. Şöyleki yazıyordu; "Tutumdaki ahlaklılığın ölçütü, etmenin kişisel mutluluğu değildir, tüm ilgililerin mutluluğudur. Nitekim yararcılık bireyden, kendi kişisel mutluluğuyla ötekilerin mutluluğu içinde, çıkar gütmeyen ve iyi dilekti bir izleyici kadar yansız davranmasını isterâ€. XIX. yy. içinde yararcılık, yarar terimi ve bu kavramın pragmacı temeliyle, birden yüz yıl ilkin Aydınlanma çağı'nda doğan maddeciliğin bir özelliği olarak ortaya çıktı. Yararı Aydınlanma çağı, nın temel terimi olarak gören Hegel'in çözümlemesine bakılırsa akıl, o süre negatif şekilde davranarak, her türlü nesnelliği yarara yerleştiriyor ve böylelikle onu yadsıyordu. O halde netice şuydu: "Şeylerin tümü de yararlı şeylerdir; yalnız yararlan bakımından incelenmeleri gerekir" (Tinin görüngûbilimi [Phânomenologie des Geistes], "Mutlak Bilgi"). Bir başka deyişle dünya, insan ve Tanrı'nın kendisi, her türlü nesnellik ve her türlü özerkliği yitiriyorlardı ve özyetertiliğe haiz olması gereksinim duyulan tüm şeyler, "kendi özleri gereği bu yarar karşılıklılığına sahipti" (ay. ypt., “Tin"). Yararcılığı Marx ve Engels, sık sık sert bir biçimde eleştirdi. Marx şu şekilde der: "Fransızlar'da yararcılığın tüm içeriğini oluşturan duygusal ve ahlaksallaştırıcı anlatımlardan sağlanacak hiçbir şey kalmayınca, geriye bu kuramı geliştirmeye kabiliyetti yalnız bir sual, bireylerden ve aralarındaki ilişkilerden nasıl yararlanılabilir sorusu kaldı. Bu probleminin yanıtı, bununla birlikte iktisat tarafınca kısa süre ilkin verilmişti; olanaklı tek gelişme tutumsal içeriğin sindirilmesindeydi. Bentham, bu gelişmeyi gerçekleştirmiş oldu. [...] Yararcılık hemen orta malı niteliğine büründü, ama bu kalite fakat tutumsal öğeler, özellikle işbölümü ve mübadeleler ona katılınca somut bir içerik kazanmıştır, işbölümü çevresinde hususi etkinlik, genel yarar durumuna geldi. Bentham'ın genel yararı, gelip rekabetin genel yararına dayandı. [...] İktisadi içerik yararlılığı, kurulu düzenin rahat bir övgüsü durumuna dönüştürdü. Bu övgünün gayesi, güncel koşullar içinde insanoğlu arasındaki ilişkilerin, güncel koşullar çevresinde, çoğumuz için en elverişli ve en yararlı ilişkiler bulunduğunu ortaya koymaktı" (Deutsche ideologie [Alman ideolojisi], "Leipzig konsili", 3, "Aziz Max").
Kaynak: Büyük Larousse
yararcılık
isim, felsefe
isim, felsefe
- Ahlâki iş ve davranışlarda yararın ilke yapılması, faydacılık.
yararcılık ingilizcesi
- utilitarianism
YORUMLAR