yetke 1 . Otorite: Saçmalama özgürlüğüme asla kimsenin, hiçbir yetkenin karışamayacağına sevindim. - T. Uyar. 2. Yeterliğine herke...
yetke
1. Otorite: Saçmalama özgürlüğüme asla kimsenin, hiçbir yetkenin karışamayacağına sevindim. -T. Uyar.
2. Yeterliğine herkesi inandırarak bir kimsenin kendisine sağlamış olduğu itaat ve itimat, otorite, sulta, velayet.
Güncel Türkçe Lügat
yetke
İng. authority
yetke
Fr. autorité
1. Otorite: Saçmalama özgürlüğüme asla kimsenin, hiçbir yetkenin karışamayacağına sevindim. -T. Uyar.
2. Yeterliğine herkesi inandırarak bir kimsenin kendisine sağlamış olduğu itaat ve itimat, otorite, sulta, velayet.
Güncel Türkçe Lügat
yetke
İng. authority
- Bir kişinin, bir görüşler dizgesinin ya da bir örgütün, kimi nitelikleri taşımaktan ya da kimi orunlarda bulunarak belli hizmetleri yerine getirmekten doğan ve genel olarak tanınan tesiri.
yetke
Fr. autorité
- Bir bilimde, bir sanat türünde en başarıya ulaşmış ve yargılarına, görüşlerine güvenilir (kimse).
YETKE a. (yetmek'ten).
1. Yaptırma ya da yasak etme gücü ya da hakkı; otorite, sulta.
2. Bir alanda yargılarına, görüşlerine güvenilen kimse; otorite.
—Fels. Siyasal yetke, birkaç kişiye ya da bir tek kişiye mal edilen egemenlik ilkesine dayanan yönetim sistemi. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL Fels. Siyasal yetkenin temeline ilişkin üç büyük fikir akımı vardır.
*Bazılarına gore siyasal yetke, organik verilere dayanır. Bu görüş, başlıca Filmer (Patricarcha or the Naturat Power ot Kings [Ataerkillik ya da kralların doğal iktidarı], 1680) ve bilhassa Bossuet benzer biçimde monarşist düşünürlerce savunulur. Bossuet'ye gore kralların yetkesi, babaların evlatları üstündeki yetkesinden lanır. Şu şekilde der: "insanlara ilk insani komutanlık ve yetke düşüncesi, baba yetkesinden geldi [...]. Hepsi, monarşilerle başladı ve he men hepsi, en organik durum içindeymiş benzer biçimde monarşilerle devam etti. [...] insanların hepsi uyruk doğar ve onları itaat etmeye, bununla beraber bir tek şeye bağlanmaya Baba imparatorluğu alıştırır.†(ffoli- tique tiröe des propres paroles de TEcri- ture sainte [Kutsal Kitap'ın kendi sözlerinden çıkan siyaset], 2, 1). Bu öğretiye iki bakımdan karşı çıkıldı.
ilkin Pufendorf benzer biçimde, siyasal yetkenin baba iktidarına benzetilebileceğini, sadece baba iktidarının da hususi bir sözleşmeden başka bir şeye dayanmadığını düşünen kimseler tarafınca karşı çıkıldı. Pufendorf şöyleki diyordu: “Babaların ve annelerin yetkesi, evlatların varsayılan bir rıza göstermesine, dolayısıyla bir tür örtük sözleşmeye dayanır. Bir yanda baba ve anne, bu sözleşmeyle çocuklarını korumak iste dikleri için, ellerinden geldiğince onu iyi yetiştirmeye, tabiatın kendilerine yüklediği ödevi titizlikle yerine getirmeye söz verirler; öte yanda çocuk, [...] anababasının ödevlerini yerine getirmeleri koşuluyla, sanki açık bir rıza beyanında bulunmuş kadar kuvvetli bir halde, karşılıklı bir yükümlülük altına girer. Şu var ki bu sözleşme gerçek tesirini, sadece çocuk babasıyla annesinin kendisi için yaptıklarını anlayacak yaşa geldiği vakit gösterir. Bu sebeple eğer aklını kullanabilme ve anababa- sının özeni, dolayısıyla bu özenin gerektirdiği yetke olmadıkça kesinlikle hayatta kalamayacağını düşünebilme kabiliyetiyle doğmuşsa, anababasının kendisini iyi yetiştirmeleri koşuluyla çocuğun bu sözleşmeye seve seve uyacağını varsaymakta bir yanlışlık yoktur" (De iure naturae et gentium [Doğa hukuku ve devletler hukuku], 6, 2, 4).
Doğaya dayanan siyasal yetke öğretisine, Rousseau benzer biçimde baba yetkesinin sözleşmeye dayanmayan, organik niteliğini çoğu zaman kabul etmekle beraber siyasal yetkenin baba yetkesinden landığına ya da ona benzediğine itiraz eden kimseler tarafınca da karşı çıkıldı. Onlara gore baba iktidarı, herşeyden ilkin sadece geçici bir iktidardı. Rousseau şöyleki der: "Tabiat yasasına gore baba, sadece yardımı çocuk için mecburi olduğu sürece onun yöneticisidir; bu sınırın ötesinde, her ikisi de eşit bir duruma gelir" Aynca, Bossuet'nin krallık yetkesi mevzusunda ileri sürdüğünün tersine, "dünyada despotluğun sertliğinden, yönetenin yararından çok yönetilenin yararını düşünen baba yetkesinin tatlılığı kadar uzak hiçbir şey yoktur" (insanoğlu içinde eşitsizliğin membaı ve temelleri üstüne konuşma) [Discours sur İbriğine et les fon- dements de l'inögalitö parmi les hommes].
* Bir başka anlayışa gore, kendisine herhangi bir yetke verilen hepimiz, bu yetkeyi Tanrı'dan alır (tanrısal hukuk öğretisi). Bu görüş, aziz Paulus'tan esinlenir (Romalılara mektup, XIII, 1): "İktidarın buyruklarına hepimiz uysun, bu sebeple Tanrı tarafınca verilmemiş yetke yoktur ve mevcut yetkeler onun tarafınca göreve getirilmiştir. Öyleyse, yetkeye karşı gelen şahıs, Tanrı'nın kurduğu düzene karşı başkaldırıyor anlama gelir." Çoğu zaman mutlak bir iktidar (tanrısal hukukun mutlakçılığı) yandaşlarının savunduğu bu görüş, her türlü isyan hakkına karşıdır ve Rousseau tarafınca sert bir halde eleştirilmiştir. Rousseau şöyleki der: "Yetkelere itaat edelim. Eğer bu, ‘güce boyun eğelim' anlamına geliyorsa, nasihat iyi olmakla beraber, gereksizdir Bu öğüde hiçbir vakit karşı çıkılamayacağı karşılığını veriyorum. Her yetke Tanrı'dan gelir, kabul; fakat her türlü hastalık da ondan gelir: doktor çağırmak yasaklansın anlamına mı gelir bu?†(Cemiyet sözleşmesi [Contrat social], 1, 3).
* Siyasal yetkenin sadece sözleşmelerden lanabileceği biçimindeki çok yaygın görüş, mesela Locke, Pufendorf ve Rousseau tarafınca benimsendi. Bu görüş, tüm insanların organik eşitliği ilkesine dayanır. Sadece bu ilke tüm insanların hakkaten eşit oldukları anlamına değil, insanoğlu içinde görülebilen bedensel ve düşünsel aykırılıkların, bunlardan bazılarına buyurmak hakkı, bazılarına da itaat etmek görevi veremeyeceği anlamına ge lir: "Hiçbir insanoğlunun kendi benzeri üstünde organik bir yetkesi olmadığına ve güç hiçbir hak doğuramayacağına gore, insanoğlu arasındaki her türlü yasal yetkenin temeli olarak yalnız sözleşmeler kalır" (Cemiyet sözleşmesi, 1, 4).
1. Yaptırma ya da yasak etme gücü ya da hakkı; otorite, sulta.
2. Bir alanda yargılarına, görüşlerine güvenilen kimse; otorite.
—Fels. Siyasal yetke, birkaç kişiye ya da bir tek kişiye mal edilen egemenlik ilkesine dayanan yönetim sistemi. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL Fels. Siyasal yetkenin temeline ilişkin üç büyük fikir akımı vardır.
*Bazılarına gore siyasal yetke, organik verilere dayanır. Bu görüş, başlıca Filmer (Patricarcha or the Naturat Power ot Kings [Ataerkillik ya da kralların doğal iktidarı], 1680) ve bilhassa Bossuet benzer biçimde monarşist düşünürlerce savunulur. Bossuet'ye gore kralların yetkesi, babaların evlatları üstündeki yetkesinden lanır. Şu şekilde der: "insanlara ilk insani komutanlık ve yetke düşüncesi, baba yetkesinden geldi [...]. Hepsi, monarşilerle başladı ve he men hepsi, en organik durum içindeymiş benzer biçimde monarşilerle devam etti. [...] insanların hepsi uyruk doğar ve onları itaat etmeye, bununla beraber bir tek şeye bağlanmaya Baba imparatorluğu alıştırır.†(ffoli- tique tiröe des propres paroles de TEcri- ture sainte [Kutsal Kitap'ın kendi sözlerinden çıkan siyaset], 2, 1). Bu öğretiye iki bakımdan karşı çıkıldı.
ilkin Pufendorf benzer biçimde, siyasal yetkenin baba iktidarına benzetilebileceğini, sadece baba iktidarının da hususi bir sözleşmeden başka bir şeye dayanmadığını düşünen kimseler tarafınca karşı çıkıldı. Pufendorf şöyleki diyordu: “Babaların ve annelerin yetkesi, evlatların varsayılan bir rıza göstermesine, dolayısıyla bir tür örtük sözleşmeye dayanır. Bir yanda baba ve anne, bu sözleşmeyle çocuklarını korumak iste dikleri için, ellerinden geldiğince onu iyi yetiştirmeye, tabiatın kendilerine yüklediği ödevi titizlikle yerine getirmeye söz verirler; öte yanda çocuk, [...] anababasının ödevlerini yerine getirmeleri koşuluyla, sanki açık bir rıza beyanında bulunmuş kadar kuvvetli bir halde, karşılıklı bir yükümlülük altına girer. Şu var ki bu sözleşme gerçek tesirini, sadece çocuk babasıyla annesinin kendisi için yaptıklarını anlayacak yaşa geldiği vakit gösterir. Bu sebeple eğer aklını kullanabilme ve anababa- sının özeni, dolayısıyla bu özenin gerektirdiği yetke olmadıkça kesinlikle hayatta kalamayacağını düşünebilme kabiliyetiyle doğmuşsa, anababasının kendisini iyi yetiştirmeleri koşuluyla çocuğun bu sözleşmeye seve seve uyacağını varsaymakta bir yanlışlık yoktur" (De iure naturae et gentium [Doğa hukuku ve devletler hukuku], 6, 2, 4).
Doğaya dayanan siyasal yetke öğretisine, Rousseau benzer biçimde baba yetkesinin sözleşmeye dayanmayan, organik niteliğini çoğu zaman kabul etmekle beraber siyasal yetkenin baba yetkesinden landığına ya da ona benzediğine itiraz eden kimseler tarafınca da karşı çıkıldı. Onlara gore baba iktidarı, herşeyden ilkin sadece geçici bir iktidardı. Rousseau şöyleki der: "Tabiat yasasına gore baba, sadece yardımı çocuk için mecburi olduğu sürece onun yöneticisidir; bu sınırın ötesinde, her ikisi de eşit bir duruma gelir" Aynca, Bossuet'nin krallık yetkesi mevzusunda ileri sürdüğünün tersine, "dünyada despotluğun sertliğinden, yönetenin yararından çok yönetilenin yararını düşünen baba yetkesinin tatlılığı kadar uzak hiçbir şey yoktur" (insanoğlu içinde eşitsizliğin membaı ve temelleri üstüne konuşma) [Discours sur İbriğine et les fon- dements de l'inögalitö parmi les hommes].
* Bir başka anlayışa gore, kendisine herhangi bir yetke verilen hepimiz, bu yetkeyi Tanrı'dan alır (tanrısal hukuk öğretisi). Bu görüş, aziz Paulus'tan esinlenir (Romalılara mektup, XIII, 1): "İktidarın buyruklarına hepimiz uysun, bu sebeple Tanrı tarafınca verilmemiş yetke yoktur ve mevcut yetkeler onun tarafınca göreve getirilmiştir. Öyleyse, yetkeye karşı gelen şahıs, Tanrı'nın kurduğu düzene karşı başkaldırıyor anlama gelir." Çoğu zaman mutlak bir iktidar (tanrısal hukukun mutlakçılığı) yandaşlarının savunduğu bu görüş, her türlü isyan hakkına karşıdır ve Rousseau tarafınca sert bir halde eleştirilmiştir. Rousseau şöyleki der: "Yetkelere itaat edelim. Eğer bu, ‘güce boyun eğelim' anlamına geliyorsa, nasihat iyi olmakla beraber, gereksizdir Bu öğüde hiçbir vakit karşı çıkılamayacağı karşılığını veriyorum. Her yetke Tanrı'dan gelir, kabul; fakat her türlü hastalık da ondan gelir: doktor çağırmak yasaklansın anlamına mı gelir bu?†(Cemiyet sözleşmesi [Contrat social], 1, 3).
* Siyasal yetkenin sadece sözleşmelerden lanabileceği biçimindeki çok yaygın görüş, mesela Locke, Pufendorf ve Rousseau tarafınca benimsendi. Bu görüş, tüm insanların organik eşitliği ilkesine dayanır. Sadece bu ilke tüm insanların hakkaten eşit oldukları anlamına değil, insanoğlu içinde görülebilen bedensel ve düşünsel aykırılıkların, bunlardan bazılarına buyurmak hakkı, bazılarına da itaat etmek görevi veremeyeceği anlamına ge lir: "Hiçbir insanoğlunun kendi benzeri üstünde organik bir yetkesi olmadığına ve güç hiçbir hak doğuramayacağına gore, insanoğlu arasındaki her türlü yasal yetkenin temeli olarak yalnız sözleşmeler kalır" (Cemiyet sözleşmesi, 1, 4).
Kaynak: Büyük Larousse
Otorite ya da yetke,
herhangi bir mevzuda bir şeyin yeterliliğine herkesi inandırarak bir kişinin kendine sağlamış olduğu itaat ve itimat; hâkimiyet ve buyurma kudreti; yaptırım koyma ve kullanma gücüdür. Max Weber otorite tiplerini 3'e ayırır: geleneksel otorite, karizmatik otorite ve hukuksal (demokratik) otorite.
herhangi bir mevzuda bir şeyin yeterliliğine herkesi inandırarak bir kişinin kendine sağlamış olduğu itaat ve itimat; hâkimiyet ve buyurma kudreti; yaptırım koyma ve kullanma gücüdür. Max Weber otorite tiplerini 3'e ayırır: geleneksel otorite, karizmatik otorite ve hukuksal (demokratik) otorite.
yetke
isim
1 . Otorite.
2 . psikoloji Yeterliğine herkesi inandırarak, bir kimsenin kendisine sağlamış olduğu itaat ve itimat, velâyet.
isim
1 . Otorite.
2 . psikoloji Yeterliğine herkesi inandırarak, bir kimsenin kendisine sağlamış olduğu itaat ve itimat, velâyet.
yetke ingilizcesi
1. authority, jurisdiction, dominion.
2. law guardianship, wardship.
1. authority, jurisdiction, dominion.
2. law guardianship, wardship.
YORUMLAR