Zarflar Nedir

Tanımı : Fiillerin, fiilimsilerin, sıfatların ya da kendi türünden olan kelimelerin anlamlarını türlü yönlerden (yer-yön, süre, durum, mikt...

Tanımı : Fiillerin, fiilimsilerin, sıfatların ya da kendi türünden olan kelimelerin anlamlarını türlü yönlerden (yer-yön, süre, durum, miktar, sual) etkileyen; onları belirten, dereceleyen sözcüklere zarf denir.

Zarfların Özellikleri
1 - Tek başlarına iken sıfatlar benzer biçimde isimden başka bir şey değildir. Zarf oldukları sadece cümlede belli olur.
2 - Cümlede çoğu zaman zarf tümleci olarak kullanılır.
3 - Çekimsiz kelimelerdir. İsim çekim eki (hâl, iyelik, çoğul ekleri vb.) almazlar. Fakat isim olarak kullanılabilenler bu görevde iken bu ekleri alabilirler.
4 - Zarfların birçoğu ödat ya da isim olarak da kullanılabildiği için sıfatların ve zarfların tanımı ve özellikleri iyi bilinerek bu fark ortaya konmalıdır. Ödat isimden ilkin gelmiş olarak onu niteler ya da belirtir. Fakat zarf isimden ilkin gelmez.

Zarf Örnekleri
Bugün çok yürüdüm. (fiilden ilkin)
Buraya yarın gelecekler. (fiilden ilkin)
İki eski dost akşama kadar söyleşi etti. (fiilden ilkin)
Yarın da bayağı çok yürüyeceğiz. (zarftan ilkin, fiilden ilkin)
En güzel sen konuştun. (zarftan ilkin, fiilden ilkin)
En doğru sonucu vermeliyiz. (sıfattan ilkin)
Çok hararetli tartışmalar oldu. (sıfattan ilkin)
Dün hava daha soğuktu. (adlaşmış sıfattan ilkin)
Mevsimlerin en güzeli ilkbahardır. (adlaşmış sıfattan ilkin)
Dargın durarak bir şey kazanamazsın. (fiilimsiden ilkin)

A. Vazife ve Anlam Bakımından Zarflar

1 - Durum Zarfları

(Özet)
Fiilin durumunu doğrusu iyi mi yapıldığını bildiren sözcüklerdir. Fiile sorulan “nasıl” sorusuna yanıt verir.

Örnekler:
O, süratli koşardı. (Iyi mi koşardı?)
Çok tatlı gülümsüyor. (Iyi mi gülümsüyor?)
Bu günler zor geçecek. (Iyi mi geçecek?)

cümlelerinde altı çizili sözler durum bildiren zarflardır. Bu sözcüklerden sonrasında isim gelseydi sözcükler ödat olacaktı.

Kurallar:
Zarfın ne olursa olsun fiillerden ilkin gelmesi koşul değildir. Zarfla eylem arasına başka sözcükler girebilir.
“Dışarıdan kesik kesik köpek havlamaları geliyordu.”
cümlesinde “kesik kesik” zarfıyla onun nitelediği eylem arasına başka unsur girmiştir. Elbet bu zarfın hususi durumunu değiştirmez.

Durum Zarfları

(Detay)
Tanımı : Hâl ve tavır ifade eden zarflardır.

Özellikleri ve Örnekler
Eylemin iyi mi yapıldığını ve ne durumda bulunduğunu; kimi süre da zarfların durumunu gösterir. Bu zarflar da kendi içinde sınıflandırılabilir:

a. Niteleme Zarfları

Fiile “nasıl” sorusu sorularak bu zarflar bulunabilir.

Özellikleri:
1 - Niteleme sıfatlarının bir çok niteleme zarfı olarak kullanılabilir.

Örnekler:
Eğri oturalım, doğru konuşalım.
Düşüncelerini ne güzel dile getirebiliyorsun!
Çocukça hareket ediyorsun.
Bu şekilde gelmiş, bu şekilde gider.
Söyleyeceksen bu şekilde söyle.

2 - CE eşitlik eki ve -lE araç hâl eki almış kelimeler durum zarfı olarak kullanılabilir:

“ kardeşçe, gizlice, sessiz bir şekilde, hafifçe, yavaşça, hızlıca...”
“hızla, kahkahayla...”

Örnekler:
Ufak kız güzelce süslendi. (niteleme)
Babasını sevinçle karşıladı. (niteleme)

3 - Bağ-fiiller (zarf-fiil), deyimler, yansımalar, ikilemeler de niteleme zarfı olarak kullanılırlar:

“gülerek, ağlayarak, oturmadan, gelip...”
“gözü arkada kalmış olarak, canından bezmişçesine...”
“şakır şakır, tık tık, küt küt, şırıl şırıl...”
“dik dik, boylu süresince, tatlı tatlı...”

Örnekler:
Adam çekine çekine içeri girdi. (niteleme)
Kâğıtları paket paket gönderdi. (niteleme)
Yiğitseniz teker teker gelin. (üleştirme, niteleme)

4 - İsimler de niteleme zarfı olarak kullanılabilir:

Gül kokuyordu teni.
O, bu dünyada delikanlı yaşadı.

b. Kesinlik Zarfları

“elbet, normal olarak, asla, ne olursa olsun, asla mi asla, ne olursa olsun, kuşkusuz, asla kuşkusuz...”

Örnekler:
Elbet bigün buluşacağız.
Seni asla unutmayacağım.
Hayvanları ve bitkileri asla incitmem.
İyiliklerinizin karşılığını ne olursa olsun görmüş olacaksınız.

c. Yineleme Zarfları

Örnekler:
İkide bir karşıma çıkıyor.
Mevzuyu tekrar anlatayım.
Bu akşam gene arayacağım.

d. Olasılık Zarfları

“bakarsın, bir ihtimal, ola ki, sanıyorum.”

Örnekler:
Ola ki arayacağı meblağ.
Sanıyorum aramaz.

e. Yaklaşıklık Zarfları

“aşağı yukarı, şu şekilde bu şekilde, derhal hemen”

Örnekler:
İşim neredeyse bitti. (yaklaşıklık)

f. Üleştirme Zarfları

Örnekler:
Uçaklar ikişer ikişer geçiyordu üstümüzden
Askerler teker teker nöbet yerlerine dağıldılar.

g. Sınırlama Zarfları

Örnekler:
Dün sadece iki saat çalışabildim.
Bu fena alışkanlıklardan artık uzak durmalısın.

2. Süre Zarfları

Tanımı : Fiillerin anlamını süre yönünden tamamlayan zarflardır.

Özellikleri ve Örnekler

1 - Fiile (ya da zarfı olduğu başka kelimelere) sorulan “ne zaman”, “ne kadar süre” sorusuna yanıt verir.
2 - Süre zarfları, zarf olarak kullanılan çeşitli süre isimleridir.
3 - Çekimsizdirler. İsim çekim ekleri alırlarsa zarf olmaktan çıkarlar.

Başlıcaları şunlardır:
“dün, bugün, yarın, şimdi, gece, gündüz, güpegündüz, gündüz gözüne, cuma günü, haftaya, önceki gün, akşam, sabah, akşamleyin, sabahleyin, azca ilkin, geç, iki gün, iki saat, on dakika, iki günde, iki saatte, uzun süre, uzun süre, biz gelmeden, demin, hemen hemen, hâlâ, daha, gene, gene, artık, sonrasında, evvelâ, daima, hep, hemen hemen, derhal, geceleri, sabahları, evvel, ayda bir, buraya gelmeden, anlatırken, yaşarken ...”

Örnekler
Azca ilkin gitmişti.
Sonrasında uğrarsınız.
Hemen hemen işimiz bitmedi.
Artık buralara gelmeyeceğim.
Yarın geleceklermiş.
Okulu gelecek yıl bitireceğim.
Kâmil dün akşam telefon etti.
Ayda bir uğrar buralara.
Toplantı iki saat sürdü.
İnsanların vefasızlığını geç anladım.

Özellikler
1) “-leyin” eki sınırı olan sayıda süre zarfı yapar:
sabahleyin, akşamleyin...

2) “-lErİ” eki süre isimlerine gelmiş olarak -iyelik anlamı taşımaksızın- “her ” anlamı katacak şekilde süre zarfı yapar:
sabahları, akşamları, önceleri, ikindileri...

3) “-İn” eki de süre isimlerine gelmiş olarak süre zarfı yapar:
yazın, kışın, ilkin, güzün...

4) “-E, -dE, -dEn” ekleri ve bu eklerle beraber bazı edatlar süre zarfı yapar:
Yola çıktık; akşama geliriz sanırım.
Bayramlarda tüm aile bir araya toplanır.
Azıklarınızı geceden hazırlamıştım.

5) Edat barındıran ve fiilin başlangıç ve bitiş zamanını bildiren zarflar edat tümleci olarak da değerlendirilebilir.
Sabahtan beri burada bekliyoruz.
Akşama kadar geri döner misin?
Günlerden beri yağmur yağıyordu.
Kar akşama kadar yağabilir.

6) Süre anlamı taşıyan zarf-fiiller ve zarf-fiil grupları da süre zarfı olarak kullanılır:
Buraya gelmeden haber verin.
Bizi karşısında görünce şaşırdı.
Yaşadıklarını anlatırken gözleri yaşardır.
İstanbul’a geleli iki yıl oldu.

3. YÖN ZARFLARI

Tanımı : Yalın hâlde kullanılarak fiilin yönünü (failin yöneldiği yeri) belirten zarflardır:

Yön Zarflarının Özellikleri

1 - Bir çok “-Erİ” ekiyle yapılmıştır.
“ileri, geri, beri, doğru, içeri, dışarı, aşağı, yukarı.”

2 - Bu zarflar eksiz kullanılır. Yönelme, bulunma, ayrılma hâl ekleri getirilirse dolaylı tümleç olur. Hâliyle isim olarak kullanılmış olur. Aynı kelimeler ödat olarak da kullanılabilir.
Ahmet içeriye girdi. (isim; dolaylı tümleç)
İlerisi çok güzel. (isim; özne)
İleri ülkeler daha demokratiktir. (ödat)
Doğru söz, aşağı yol, yukarı kat, geri hatlar... (ödat)

Örnekler
Dostlar, içeri girer misiniz?
Sesi duyunca aşağı indim.
Dışarı çıkmak için uğraşıyordu.
Arabayı birazcık daha ileri park et.
Beri gel, barışalım.
Bu yoldan geri dönülmez.
Düşmana doğru ilerlediler.

4. MİKTAR ZARFLARI

Tanımı : Fiillerin, fiilimsilerin, sıfatların ya da başka zarfların anlamlarını ölçü yönünden tamamlayan, artıran, azaltan zarflardır.

“en, daha, pek, çok, azca, birazcık, kadar, denli, benzer biçimde, fazla...”

Miktar Zarflarının Özellikleri ve Örnekleri

1 - Fiile ya da sıfata sorulan “ne kadar?” sorusunun cevabıdır.
2 - Kendilerinden önceki ya da sonraki kelimeyle beraber söze eşitlik, üstünlük, en üstünlük, aşırılık, karşılaştırma anlamları katar.

Örnekler:
Benim kadar çalışırsan başarı göstermiş olursun. (eşitlik)
O da babası benzer biçimde yürüyor. (eşitlik, benzerlik)
Aden kadar güzeldi vatanımız. (eşitlik, benzerlik)
Bu kadar çok çalışmak niye. (eşitlik)
Beş dakika kadar dinlenelim. (eşitlik, yaklaşıklık)
Yemeği birazcık fazlaca yemişim. (birazcık: eşitlik; fazlaca: aşırılık)
Ayakkabısı azıcık dar geliyormuş. (eşitlik, aza yakın)
Düne bakılırsa azıcık iyileşmiş. (eşitlik, aza yakın)

Özellikler
1 - “en” kelimesi aşırılık, en üstünlük anlamı verir:
En yakın arkadaşı benim. (en üstünlük; sıfattan ilkin)
En fazlaca çalışan canlı karıncadır. (en üstünlük, zarftan ilkin)

2 - “daha” kelimesi karşılaştırma, üstünlük anlamları katar.
O senden daha acele tamamladı. (üstünlük; zarftan ilkin)
Daha güzel bir otomobil aldı. (üstünlük; sıfattan ilkin)

Not: “daha” kelimesi süre ve “başka” anlamı da katabilir. “bir” kelimesiyle beraber yineleme zarfı olur:

Songül daha telefon etmedi. (süre zarfı, hemen hemen anlamında)
Buralara tekrar gelebilir miyiz? Yineleme zarfı
Hepsini aldınız, daha ne istiyorsunuz? (“başka” anlamında)

>3 - “çokça, çok, bir çok, çok azca, oldukça, fazla, fazlaca, epey” kelimeleri aşırılık anlamı katar.
Bugünlerde çok azca uyuyor.
Oldukça çalışkan bir insandı.
Dergiyi çıkarmak için epey çalıştık.
Adem pek akıllı bir çocuktur.
Fazla okuyor, gözleri bozulacak.

4 - “noksan, seyrek, sık” kelimeleri işin ne kadar çoğunlukla yapıldığını belirtir:
Bugünlerde sık görüşüyoruz.
Parayı iki milyon noksan vermiş.
Eskisi benzer biçimde değil; seyrek uğruyor.

5 - “aşağı yukarı, şu şekilde böyle” ikilemeleri “yaklaşık” anlamı katar.
Bursa’da aşağı yukarı bir ay kaldık.
Ankara’ya geleli şu şekilde bu şekilde 9 yıl oldu.

5. SORU ZARFLARI

Tanımı : Eylemin anlamını sual yöntemiyle belirten zarflardır, daha doğrusu öteki zarfları ve cümledeki zarf tümlecini bulmaya yarayan sual kelimeleridir.

Sual Zarflarının Özellikleri ve Örnekleri

1 - Öteki zarf çeşitlerinin çoğunun sual şekli vardır.
“ne süre, ne kadar, iyi mi, niçin, ne diye, ne, ne şekil, nice, ne denli”

2 - Sual cümlesi yapar:
Akşam eve kaçta gelirsin?
O iyi mi konuşuyor öyleki?
Siz ne şekil konuşuyorsunuz?
Daha ne kadar bekleyeceğiz?
Niçin bu tarz şeyleri bana veriyorsun?
Bu saate ne gezip duruyorsunuz?
İşleri ne süre bitireceksiniz?

3 - İçinde sual zarfı bulunan tüm cümleler sual cümlesi değildir:
Eve kaçta geleceğimi şimdiden söyleyemem.
Ne iyi insanoğlu bunlar...
Ne güzel söylemiş oldu.

6. GÖSTERME ZARFI

Bunu her dil bilgisi kitabı ayrı bir zarf olarak almaz. “işte” kelimesiyle yapılır.
İşte şimdi geliyorum.
Bak işte dinliyorum.

B. ZARFLARDA PEKİŞžTİRME

Çoğu zaman pekiştirme sıfatlarıyla ve ikilemelerle yapılır. Pekiştirmeli adlar de vardır ve onlar da zarf olarak kullanılır.

Örnekler:
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.
Yüzü soğuktan mosmor olmuştu.
Yağmurda sırılsıklam ıslandılar.
Güpegündüz nereye gidiyorsun?
Soğuktan tortop yatıyor.
Evrakları paramparça mı getirecektin?

C. YAPI BAKIMINDAN ZARFLAR

Yapı bakımından zarflar kolay, türemiş, birleşik ve öbekleşmiş olmak suretiyle dörde ayrılır.

1. BASİT ZARFLAR

Kök hâlinde olan, ek almamış zarflardır:
“yarın, gece, geç, dün, pek, azca, fazla, sık, iyi, çok, asla, sabah, akşam [1], hemen hemen...”

2. TÜREMİŞž ZARFLAR

Yapım ekiyle ya da yapım eki benzer biçimde kullanılmış bazı çekim ekleriyle yapılmış zarflardır:
“sabırlı, aylarca, ilkin, dostça, sınıfça, yiğitçesine, erken, sabahleyin, kışın, ilkin, ileri, soğuk, içeri, dışarı, aptalca, mosmor, sanıyorum, kaçta, koşarak, okumadan, ulaşınca, şimdilerde...”

3. BİRLEŞžİK ZARFLAR

Birden fazla kelimenin bir araya gelip kaynaşarak oluşturdukları zarflardır:
“bugün, birazcık, bu şekilde, şu şekilde, ansızın, niçin, en önce, iyi mi...”

4. ÖBEKLEŞžMİŞž ZARFLAR

Birden fazla kelimenin değişik yollarla (ikileme, edat grubu, zarf-fiil grubu) bir araya gelmiş olarak oluşturdukları zarflardır:
“neredeyse, gece gündüz, er geç, ikide bir, aşağı yukarı, derhal şimdi, kırk yılda bir, öğleden sonrasında, arada sırada, yana doğru, azca çok, -den sonrasında, -e dek, bazen, şu şekilde bu şekilde, üç aşağı beş yukarı, doğru dürüst, okuma esnasında, geldiği süre...”