Ettirgen eylem nedir? Ettirgen eylemlerin özellikleri nelerdir? Ettirgen eyleme örnek cümleler, kullanım şekli hakkında bilgi. ETTİRGEN EYLE...
Ettirgen eylem nedir? Ettirgen eylemlerin özellikleri nelerdir? Ettirgen eyleme örnek cümleler, kullanım şekli hakkında bilgi.
ETTİRGEN EYLEM
Ettirgen eylemle oluşmuş bir tümcede öznenin yaptığı ya da yaptırdığı işten doğrudan doğruya bir nesnenin etkilendiği görülür. Özne de çoğunlukla işi yapan değil yaptırandır. Ettirgen eylemlerin tümü, bir nesne ile kullanıldıklarından, geçişli eylemlerdir: yat-, yat-ır-, düş-, düş-ür-, düş-ür-t-, koş-, koş-tur- gibi.
Geçişli ve geçişsiz eylem kök ya da gövdelerine -ir-, -t-, -tir eklerinden birinin ya da ikisinin getirilmesiyle ettirgen çatılı eylem oluşur: iç-ir-, piş-ir-, geç-ir-t-, ye-dir-, bin-dir-, ağla-t-, söyle-t-, yat-ır-t-, söyle-t-tir-, konuş-tur-t- gibi.
Geçişsiz eylem, bu çatı eklerinden birini alarak hem ettirgen, hem de geçişli olur. Böyle tümcelerde, öznenin yaptığı ya da yaptırdığı işten, nesne etkilenmektedir. Ettirgen çatı eklerinin, kimi zaman üst üste kullanıldığı, eylemin geçişlilik derecesinin arttığı da görülür: gül-dür-, ağla-t-, ağla-t-tır-, düş-ür-t-tür-gibi.
Geçişli eylemler de bu eklerden bir ya da birkaçını alarak ettirgen eylem olur: sev-dir-, kır-dır-t-, yap-tır-, yap-tır-t-tır- gibi.
Ettirgen eylemle kurulmuş tümce örnekleri:
♦”Zaten, eskiden bile güçlükle yönelebildiği bu sokaklarda, şimdi, büsbütün şaşırıyordu.”
♦”…..mektepte imtihana girerken duyduğu heyecana benzer bir ürperme kalbimi biraz fazla çarptırıyordu.”
♦”Şiirler, romanlar, hikâyeler, masallar bana bu ilmi tahsil ettirmişlerdi.”
♦”Yasak! Diye sert bir emir çıkacak zannettiriyordu.”
♦”Dereden kum buldurup elettiler, yıkattılar.”
Edilgen eylem yapan -n- ve -l- çatı ekleri, kimi zaman dönüşlü eylem de yapar. Aynı çatı eklerinin değişik görevler yaptığı görülür: Sınıf süs-le-n-di (edilgen); Kız süs-le-n-di (dönüşlü) örneklerinde olduğu gibi. Bu tür iki görevde de kullanılabilen çatılara ikili çatı denir.
Eylemlerin kimi zaman, aynı görevi yapan birkaç çatı ekini üst üste aldığı görülür. Böyle eylemlere çift çatılı eylem diyebiliriz. Bir eylem iki edilgen (ye-n-il-, boya-n-ıl-) ya da birden çok ettirgen çatı eklerini (söyle-t-tir-, konuş-tur-t-) üst üste alabilir.
Değişik çatı eklerinin aynı eylemi oluşturduğu da olur. Bu eylemlere çok çatılı eylem diyebiliriz. Çok çatılı eylemlerdeki çatı ekleri ayrı ayrı görevler yaparlar: gör-üş-tür-ül-, tanı-ş-tır-ıl yap-tır-ıl-, ara-ş-tır-ıl- gibi.
Yardımcı eylemler ve bunların oluşturdukları bileşik eylemler çatı eklerini alırlar
YORUMLAR