İskendername nedir, kim tarafından ve ne zaman yazılmıştır? İskendername özellikleri, konusu, edebiyattaki yeri hakkında bilgi. İskendername...
İskendername nedir, kim tarafından ve ne zaman yazılmıştır? İskendername özellikleri, konusu, edebiyattaki yeri hakkında bilgi.
İskendername
İskendername, İran, Türk ve Hint edebiyatlarında Makedonya kralı Büyük İskender ile Kuran’da adı geçen İskender-i Zülkarneyn’in iç içe geçmiş efsanevi yaşamlarını konu alan mesnevilere verilen addır.
Daha çok Büyük İskender’in düşünceleri, aşkları, fetihleri, yaşamı çevresinde gelişen ve bütünüyle İslam çerçevesi içinde ele alınan öyküde İskender’in yer yer peygamber olarak anılması, yaşamöyküsünün zaman zaman Zülkarneyn’inkiyle iç içe geçmesinden kaynaklanır.
Öyküye göre İskender, İran asıllı bir Yunan prensidir. Yedi yaşından sonra Aristoteles tarafından eğitilir. On beş yaşında tahta geçer ve ordusunun başında dünyayı fethe çıkar. İran’ı, Turan’ı. Zâbilistan ülkesini, Hindistan’ı fethettikten sonra Çin’e geçip Tabgaç (Kuzey Wei) hanını ve ülkesini bir ejderhadan kurtarır. Dokuz Oğuzlarla karşılaşır. Çeşitli kavimleri buyruğu altına alır. Azerbaycan’ da bir kavmi Yecüc’le Mecüc’ün elinden kurtarmak için bir set (Sedd-i iskender) yaptırır, Rusları yener. Kendisini öldürmeye gelen devleri alt eder. Elindeki tılsımlı aynayla (Ayine-i İskender) kerametler gösterir. Mısır’ı ele geçirir ve İskenderiye kentini kurar. Yanındaki bilginlere çeşitli kitaplar yazdırır. Kâbe ve Kudüs’ü ziyaret eder. Bir süre sonra hastalanır. Bilginler şifa olarak abıhayatı salık verirler. İskender Zulumat ülkesinde Hızır ile birlikte abıhayatı arar; ama suyu Hızır bulur, o bulamaz. Bütün çabalara karşın otuz üç yaşında ölür.
Âyet ve hadis gibi din bilimleri ile hikmet ve ilm-i nücum (yıldız bilimi) gibi eski Doğu bilimlerine fazlaca yer verilen İskendername’lerde ahlaksal öğütler simgesel düşüncelerle verilmiştir. Bu nedenle İskender’in tarihsel kişiliği yerine. Doğu mistisizminin etkisinde efsanevi bir kahraman anlatılır. Konuyu İskendername adıyla bağımsız bir yapıt olarak ele alan ilk şair Genceli Nizami’ dir. Daha sonraki İskendername’lerin çoğu bu yapıttan etkilenerek yazılmıştır. Iran edebiyatında aynı konuyu değişik adlar altında ele alan öbür şairler şunlardır: Hüsrev-i Dehlevi (Ayine-i İskenderi, 1918), Camî (Hiredname-i iskenderi) ve Râi Hidayetullah (İskendername). Bu arada yazarı bilinmeyen Siretü’l-İskender ve Ebû İshak Saburi’nin Kıssa-i İskender adlı mensur yapıtını da anmak gerekir. Hint edebiyatında Gokulaprasada’nın Kârname-i Skenderi’si ile Cemaleddin’in Kıssa-ı Skender’i de aynı konuyu ele alır.
Türk edebiyatında İskendername’nin ilk ve görkemli örneğini Ahmedi vermiştir. Ahmedi’nin 1390’da yazdığı İskendername’si (1983) konu bakımından İran İskendername’lerine benzerse de, içeriğindeki geniş kültür ve bilgi hazinesi ona özgün bir ansiklopedi özelliği kazandırır. Toplam 8.754 beyitten oluşan yapıtın bir başka önemli özelliği de içinde manzum bir Osmanlı tarihi bulunmasıdır. Ahmedi dışında konuyu değişik adlar altında ele alan Türk şairleri arasında Sedd-i İskenderi’si ile Ali Şir Nevaî, İskendername adlı yapıtlarıyla Cemali (15. yy), Ahmed Rıdvan ve Hayati (15. yy). Kıssa-i İskenderi’si ile Hamzavi (14. yy). Hikâyel-i İskender’i ile de Nevalî sayılabilir. Bazı kaynaklar Figanî’nin de bir İskendername yazdığını bildirmekle birlikte yapıt henüz ele geçmemiştir.
YORUMLAR