Ünlü astronom, filozof, şair ve matematikçisi Ömer Hayyam neler yapmıştır? Ömer Hayyam’ın çalışmaları, bilime yaptığı katkıları hakkında bil...
Ünlü astronom, filozof, şair ve matematikçisi Ömer Hayyam neler yapmıştır? Ömer Hayyam’ın çalışmaları, bilime yaptığı katkıları hakkında bilgi.
ÖMER HAYYAM
1048 – 1131
NİŞABUR- NİŞABUR
MATEMATİKÇİ – ASTRONOM COĞRAFYACI
GEOMETRİCİ – FİLOZOF – ŞAİR
“Filozofların Prensi” olarak tanınan Ömer Hayyam’ın tam adı, Giyaseddin Ebu’l Feth b. İbrahim Ömer El-Hayyam’dır. 18 Mayıs 1048’de Nişabur şehrinde doğmuştur. Yetişme yılları Afganistan’ın Belh şehrinde geçen Ömer Hayyam, siyasi ve toplumsal olarak hayli karışık bir devirde yaşamıştır. Yetişme yıllarının ardından Belh kentinden ayrılan Hayyam, Semerkand’a gelmiş, burada şiirin yanında matematik, gök bilimi ve müzik konularında çalışmıştır. Bilimsel yetenekleri kısa zamanda duyulan Hayyam, 1070 yılında 22 yaşındayken Şelçuklu Sultanı Celâleddin Melikşah’ın veziri Nizamül Mülk’ün davetiyle İsfahan’a gelmiştir. Sultan Melikşah, Nişabur’da yaptırdığı gözlemevinin yönetimine Ömer Hayyâm’ı getirmiştir. Burada 18 yıl görev yapan Hayyam, El-Hazini, el-İsfizari ve el-Vasiti gibi ünlü bilginlerle çalışma fırsatı bulmuş, Bediüzzaman lakaplı büyük astronomi alimi el-Usturlabi ile ortak gözlemler yapmıştır.
Ömer Hayyam, İslâm Dünyası’nda Hakîm ünvanı verilen Harezmi, Bîrûni, İbni Sina ve Heysem gibi çok yönlü bilim adamlarından birisidir. Ünlü bilim tarihçisi George Sarton 12. Yüzyılın ikinci yarısını “Ömer Hayyâm Dönemi” olarak adlandırır.
Çalışmalarının birçoğu Batı dillerine çevirilen ve yüzyıllar boyunca kaynak eser olarak kullanılan Hayyam, 4 Aralık 1131’de Nişabur’da vefat etmiştir. Vasiyeti üzerine. “Rüzgar gül kokularını mezarımın üstüne taşısın” dediği Nişabur’a defnedilmiştir.
• Cebir ve geometri çalışmaları ile kendinden sonra gelen matematikçilerin yolunu aydınlatmıştır.
Orta Çağın en büyük matematikçilerinden olan Hayyâm’ın en büyük eseri on bölümden oluşan Cebr ve Mukabele yani Cebir Risalesi’dir.
• Hayyam, üçüncü dereceden (kübik) denklemleri sınıflandırarak bunların çözümleri üzerine çalışan ilk matematikçidir. Binom teoeremini ve bu açılımdaki katsayıları bulan ilk kişi olduğu düşünülmektedir. Bugün Pascal üçgeni diye bildiğimiz şey aslında bir Hayyam üçgenidir. Hayyam’ın, irrasyonel sayıların da tıpkı rasyonel sayılar gibi kullanılabileceğini kanıtlaması Einstein’ın Genel Görelilik Teorisi nin temelini oluşturan önemli unsurlardan biridir.
• Yaşadığı dönemde Doğunun yetiştirdiği en büyük birkaç bilginden bin olarak kabul edilen Ömer Hayyam için “zamanın bütün bilgilerini bildiği” söylenir.
• Nişabur’daki gözlemevinde yaptığı astronomi çalışmalarının sonucunda ünlü Melikşah Zic’i ile Celali Takvimini hazırlamıştır.
İran ve Afganistan’da halen kullanılmakta olan bu takvim, ondan 500 yıl sonra hazırlanan ve bugün de kullanılan Gregoryen Takvimi’nden çok daha dakiktir. Öyle ki, Gregoryen Takvimi’nde her 3.300 yılda 1 günlük bir hata oluşurken, Celâli Takvimi’nde bu süre 5.000 yılda 1 gündür.
• Rubaileri dilden dile dolaşan Ömer Hayyam değerli madenlerin saflığının ölçülmesi, su terazisi, hava ve iklim konularında da çalışmalar yapmıştır.
Fotoğraflar Anadolu Üniversitesi Türk Dünyası Bilim, Kültür ve Sanat Merkezi’nde çekilmiş, bilgiler oradan derlenmiştir.
YORUMLAR