Ayaklanma (İsyan) Temel Britannica İsyan ya da ayaklanma, insanların devlet yönetimine ya da herhangi bir otoriteye karşı, to...
Ayaklanma (İsyan)
Temel Britannica
İsyan ya da ayaklanma, insanların devlet yönetimine ya da herhangi bir otoriteye karşı, toplu olarak ve genellikle zora başvurarak başkaldırmasıdır. Askerlerin komutanlarına, tayfaların kaptanlarına, kölelerin efendilerine ya da halkın yönetime başkaldırısı isyandır.
Tarihten Örnekler
Askerlerin komutanlarının emrine uymayı reddetmesi askeri isyandır ve tarihte birçok örneği vardır. İÖ 327'de Makedonya Kralı Büyük İskender ordusuyla Hindistan'ın içleriÂne girmek üzereyken, savaştan bitkin düşmüş askerler ilerlemeyi reddettiler. Bu isyan karşıÂsında Büyük İskender geri dönmek zorunda kaldı.
Tayfaların kaptana karşı ayaklanmalarına eski keşif gezileri döneminde sıkça rastlanırÂdı. Aylarca, hatta yıllarca evlerinden uzak, denizde kalan tayfalar huzursuzlaşıyor, buna bir de gemideki ağır yaşam ve çalışma koşulÂlan eklenince isyanlar kaçınılmaz oluyordu. 1520'de Ferdinand Macellan, dünya çevresini dolaşmak için çıktığı keşif gezisinde, Amerika açıklanndayken gemisinde çıkan isyanı zorla bastırdı. İsyancılardan birini idam etti, öbürüÂnü de kıyıda bıraktı.
20. yüzyılın başında, Haziran 1905'te Rus donanmasının Potemkin zırhlısında çıkan ayaklanma, yiyecek ve yakıt bulamayan tayfaların teslim olmasıyla sonuçlandı. Bu olay ünlü yönetmen Sergey Ayzenştayn'ın PotemÂkin Zırhlısı adlı filmine de konu olmuştur.
Toplumsal eşitsizliklerin yol açtığı isyanlar tarihte önemli bir yer tutar. İÖ 73'te İtalya'da Spartaküs önderliğindeki ayaklanma köle isÂyanlarının en büyüklerindendir. Spartaküs'ün kölelerden oluşan büyük ordusu, düzenli RoÂma ordusuna İÖ 71'de yenildi. Spartaküs öldürüldü ve binlerce izleyicisi Romalılar tarafından çarmıha gerilerek idam edildi.
14. yüzyılda İngiltere'de büyük köylü ayakÂlanmaları oldu. Köylüler daha fazla özgürlük ve toprak isteyerek feodal beylere karşı ayakÂlandılar. 1524'te Almanya'da da Reform haÂreketinin başlatıcısı Luther'in düşüncelerinÂden etkilenen ve dinsel özgürlük isteyen köylüler, ayaklanarak manastırları ve feodal beylerin malikânelerini yıktılar.
1773'te İngiltere'ye bağlı Amerikan koloniÂlerinde yaşayan halkın, çaydan alınan vergiye karşı İngiltere'den gelen çayları denize dökeÂrek başlattığı isyan, Amerikan Bağımsızlık Savaşı ile sonuçlandı. 1773'te Yemelyan İvanoviç Pugaçov önderliğinde Rusya'da sertliğin kaldırılması amacıyla büyük bir köyÂlü ayaklanması başladı. Serf ordusu çeşitli yörelerden köylülerin katılımıyÂla kısa sürede güçlendi ve Rusya'da 18. yüzyılın en büyük köylü ayaklanmalarından biri yaşandı. Pugaçov'un ordusu 1774'te çarlık ordusuna yenildi ve ayaklanma bastırıldı. Bu isyan Rusya'nın birçok bölgesinde çıkan köyÂlü ayaklanmaları için bir kıvılcım olmuştur.
19. yüzyılda Avrupa halk ayaklanmalanyla sarsıldı. 1830'da Almanya, Fransa, İtalya gibi birçok Avrupa ülkesinde çıkan ayaklanmalar milliyetçi ve demokratik isteklerden Âlanmıştır. 1848 ayaklanmaları ise, sanayide artan makine kullanımının yarattığı işsizlik gibi ekonomik nedenler ile halkın ülke yöneÂtiminde söz hakkı istemesi gibi siyasal nedenÂlere dayanır. Fransa'da yoksul halkın başlattıÂğı isyan 1848-49 yıllarında tüm Avrupa'yı sarsmıştır.
19.yüzyılın en önemli ayaklanmalarından biri de 1871'de Fransa'da yaşandı. Fransa-Prusya Savaşı'ndan yenik çıkan Fransa'da hükümet çok ağır bir antlaşmaya imza atmak zorunda kaldı. Bu antlaşmaya karşı olan Paris halkı 16 Mart 1871'de ekonomik, siyasal ve yönetsel alanlarda birçok yenilik isteyerek ayaklandı; kentin önemli bölümlerini ele geçirÂdi ve Paris Komünü'nü kurarak kenti iki ay süreyle yönetti.
20.yüzyılın önemli isyanları arasında MekÂsika köylü ayaklanmaları da vardır. Bu ayakÂlanmalar Emiliano Zapata ve Pancho Villa gibi ünlü önderler yaratmıştır. Rusya'da 1905'te Petersburg kentinde işçilerin üzerine ateş açılmasıyla başlayan işçi ayaklanması, Rusya çapında yaygınlaştı. Sonunda yenilgiye uğra-dıysa da bu ayaklanma, 1917 Ekim Devrimi'nin kilometre taşlarından biri oldu.
Anadolu da tarih boyunca birçok isyana sahne olmuştur. Anadolu Selçukluları döneÂminde Baba İlyas yanlısı Türkmenler'in 1239'da başlattığı başkaldırı dinsel amaçlı bir isyandı. Bu isyan Bektaşilik gibi tarikatların kurulmasını da etkilemiştir. Anadolu'daki önemli isyanlar araÂsında, 16.-17. yüzyıllarda, ekonomik ve topÂlumsal yapının bozulması sonucu çıkan Celali Ayaklanmaları da sayılabilir. Ayrıca, Osmanlı İmpara-torluğu'nda Lale Devri'ni sona erdiren PatroÂna Halil ile 1807'de Kabakçı Mustafa ayaklanÂmaları öbür önemli isyanlardır.
Temel Britannica
İsyan ya da ayaklanma, insanların devlet yönetimine ya da herhangi bir otoriteye karşı, toplu olarak ve genellikle zora başvurarak başkaldırmasıdır. Askerlerin komutanlarına, tayfaların kaptanlarına, kölelerin efendilerine ya da halkın yönetime başkaldırısı isyandır.
Tarihten Örnekler
Askerlerin komutanlarının emrine uymayı reddetmesi askeri isyandır ve tarihte birçok örneği vardır. İÖ 327'de Makedonya Kralı Büyük İskender ordusuyla Hindistan'ın içleriÂne girmek üzereyken, savaştan bitkin düşmüş askerler ilerlemeyi reddettiler. Bu isyan karşıÂsında Büyük İskender geri dönmek zorunda kaldı.
Tayfaların kaptana karşı ayaklanmalarına eski keşif gezileri döneminde sıkça rastlanırÂdı. Aylarca, hatta yıllarca evlerinden uzak, denizde kalan tayfalar huzursuzlaşıyor, buna bir de gemideki ağır yaşam ve çalışma koşulÂlan eklenince isyanlar kaçınılmaz oluyordu. 1520'de Ferdinand Macellan, dünya çevresini dolaşmak için çıktığı keşif gezisinde, Amerika açıklanndayken gemisinde çıkan isyanı zorla bastırdı. İsyancılardan birini idam etti, öbürüÂnü de kıyıda bıraktı.
20. yüzyılın başında, Haziran 1905'te Rus donanmasının Potemkin zırhlısında çıkan ayaklanma, yiyecek ve yakıt bulamayan tayfaların teslim olmasıyla sonuçlandı. Bu olay ünlü yönetmen Sergey Ayzenştayn'ın PotemÂkin Zırhlısı adlı filmine de konu olmuştur.
Toplumsal eşitsizliklerin yol açtığı isyanlar tarihte önemli bir yer tutar. İÖ 73'te İtalya'da Spartaküs önderliğindeki ayaklanma köle isÂyanlarının en büyüklerindendir. Spartaküs'ün kölelerden oluşan büyük ordusu, düzenli RoÂma ordusuna İÖ 71'de yenildi. Spartaküs öldürüldü ve binlerce izleyicisi Romalılar tarafından çarmıha gerilerek idam edildi.
14. yüzyılda İngiltere'de büyük köylü ayakÂlanmaları oldu. Köylüler daha fazla özgürlük ve toprak isteyerek feodal beylere karşı ayakÂlandılar. 1524'te Almanya'da da Reform haÂreketinin başlatıcısı Luther'in düşüncelerinÂden etkilenen ve dinsel özgürlük isteyen köylüler, ayaklanarak manastırları ve feodal beylerin malikânelerini yıktılar.
1773'te İngiltere'ye bağlı Amerikan koloniÂlerinde yaşayan halkın, çaydan alınan vergiye karşı İngiltere'den gelen çayları denize dökeÂrek başlattığı isyan, Amerikan Bağımsızlık Savaşı ile sonuçlandı. 1773'te Yemelyan İvanoviç Pugaçov önderliğinde Rusya'da sertliğin kaldırılması amacıyla büyük bir köyÂlü ayaklanması başladı. Serf ordusu çeşitli yörelerden köylülerin katılımıyÂla kısa sürede güçlendi ve Rusya'da 18. yüzyılın en büyük köylü ayaklanmalarından biri yaşandı. Pugaçov'un ordusu 1774'te çarlık ordusuna yenildi ve ayaklanma bastırıldı. Bu isyan Rusya'nın birçok bölgesinde çıkan köyÂlü ayaklanmaları için bir kıvılcım olmuştur.
19. yüzyılda Avrupa halk ayaklanmalanyla sarsıldı. 1830'da Almanya, Fransa, İtalya gibi birçok Avrupa ülkesinde çıkan ayaklanmalar milliyetçi ve demokratik isteklerden Âlanmıştır. 1848 ayaklanmaları ise, sanayide artan makine kullanımının yarattığı işsizlik gibi ekonomik nedenler ile halkın ülke yöneÂtiminde söz hakkı istemesi gibi siyasal nedenÂlere dayanır. Fransa'da yoksul halkın başlattıÂğı isyan 1848-49 yıllarında tüm Avrupa'yı sarsmıştır.
19.yüzyılın en önemli ayaklanmalarından biri de 1871'de Fransa'da yaşandı. Fransa-Prusya Savaşı'ndan yenik çıkan Fransa'da hükümet çok ağır bir antlaşmaya imza atmak zorunda kaldı. Bu antlaşmaya karşı olan Paris halkı 16 Mart 1871'de ekonomik, siyasal ve yönetsel alanlarda birçok yenilik isteyerek ayaklandı; kentin önemli bölümlerini ele geçirÂdi ve Paris Komünü'nü kurarak kenti iki ay süreyle yönetti.
20.yüzyılın önemli isyanları arasında MekÂsika köylü ayaklanmaları da vardır. Bu ayakÂlanmalar Emiliano Zapata ve Pancho Villa gibi ünlü önderler yaratmıştır. Rusya'da 1905'te Petersburg kentinde işçilerin üzerine ateş açılmasıyla başlayan işçi ayaklanması, Rusya çapında yaygınlaştı. Sonunda yenilgiye uğra-dıysa da bu ayaklanma, 1917 Ekim Devrimi'nin kilometre taşlarından biri oldu.
Anadolu da tarih boyunca birçok isyana sahne olmuştur. Anadolu Selçukluları döneÂminde Baba İlyas yanlısı Türkmenler'in 1239'da başlattığı başkaldırı dinsel amaçlı bir isyandı. Bu isyan Bektaşilik gibi tarikatların kurulmasını da etkilemiştir. Anadolu'daki önemli isyanlar araÂsında, 16.-17. yüzyıllarda, ekonomik ve topÂlumsal yapının bozulması sonucu çıkan Celali Ayaklanmaları da sayılabilir. Ayrıca, Osmanlı İmpara-torluğu'nda Lale Devri'ni sona erdiren PatroÂna Halil ile 1807'de Kabakçı Mustafa ayaklanÂmaları öbür önemli isyanlardır.
İsyan Nedir?
Suçlar - Dolandırıcılık
Fundyy - İsyan Yok Rabbime
YORUMLAR