Ünlü astronom ve matematikçi Tezkireci Köse İbrahim Efendi neler yapmıştır? Tezkireci Köse İbrahim Efendi’nin çalışmaları, bilime yaptığı ka...
Ünlü astronom ve matematikçi Tezkireci Köse İbrahim Efendi neler yapmıştır? Tezkireci Köse İbrahim Efendi’nin çalışmaları, bilime yaptığı katkıları hakkında bilgi.
TEZKİRECİ KÖSE İBRAHİM EFENDİ
17. YÜZYIL
ZİGETVAR – İSTANBUL
ASTRONOM – MATEMATİKÇİ
Doğumu ve tahsili hakkında bilgi yoktur. Aslen Zigetvarlıdır, ilerleyen yıllarda İstanbul’a yerleşmiş ve astronomiyle ilgilenmiştir. Mesleğinin tezkirecilik olduğu anlaşılan İbrahim Efendi İstanbul’da yaşayan bürokrat bir bilgindir.
Tezkireci İbrahim Efendi, Osmanlı Devletinde astronomi alanında Latince’den Türkçeye yapılan ilk tercüme çalışmalarının öncüsüdür. Daha sonra, İbrahim Müteferrika, Kâtib Çelebi’nin Cihannümâ adlı eserine yaptığı ek ve Erzurumlu İbrahim Hakkı da yazdığı Mârifetnâme adlı eseri ile modern astronominin yeni kaynaklarını geniş okuyucu kitlelerine mal etmeye başlamışlardır.
19. yüzyılın ortasında, eski astronominin yerini alan yeni astronomiye dayalı ilk çalışma Tezkireci Köse İbrahim Efendi’in Secencel el-Eflâk fi Gayet el-idrâk (Feleklerin Aynası ve İdrâkın Gayesi) adlı eseridir. Bu eser aslen Fransız astronom Noel Duret’in zicinin tercümesidir. Tezkireci Kose İbrahim, eserin mukaddimesinde anlattığına göre. bu eserin aslını getirtip, Arapçaya tercüme etmiştir. Ardından, bu zice göre bir takvim hazırlayıp bunu Uluğ Bey Zici’ne tatbik etmiştir.
Tezkireci, 1663 yılında Köprülü Fâzıl Ahmed Paşa’nın yanında Uyvar Seferi’ne katılmıştır. Bu sırada eser üzerinde yeniden çatışmış, esere kendi çalışmalarını ve geliştirdiği formülleri de ilave etmiştir Paris meridyeni üzerine altmışlı sistemle telif edilen zîci, yeniden gözden geçirerek ve cetvelleri kısaltarak burçlara göre tekrar düzenlemiştir. Daha sonra eserin mukaddimesini Arapçadan Türkçeye çevirerek esere son şeklini vermiştir.
İbrahim Efendinin astronomi ve milletlerarası takvimler konusunda iki eserinin daha olduğu kendisi tarafından ifade edilmektedir.
• Avrupa’da gelişen yeni astronomi çalışmalarının takip edilmeye başlandığı 17. yy’ın ikinci yarısında, Osmanlı bilim dünyasına modern astronominin girmesinde etkin olan isimlerden biridir.
Astronomik cetveller konusunda Latince yazılmış bir eserden yaptığı tercümeyle Kopernik astronomisi ve modern astronomi kavramları ilk defa Osmanlı bilim literatürüne girmiştir. Bu eser, Osmanlı bilim literatüründe Kopernik sisteminden bahseden ilk eserdir ve bu sistemi tasvir eden ilk diyagramı göstermektedir.
Fotoğraflar Anadolu Üniversitesi Türk Dünyası Bilim, Kültür ve Sanat Merkezi’nde çekilmiş, bilgiler oradan derlenmiştir.
YORUMLAR