Baraj Nedir ? (Lügat Anlamları) : 1. Suyu toplamak, gücünden yararlanmak amacıyla akarsu üstünde meydana getirilen bent, büğet. Örnek: Keb...
Baraj Nedir ? (Lügat Anlamları) :
1. Suyu toplamak, gücünden yararlanmak amacıyla akarsu üstünde meydana getirilen bent, büğet. Örnek: Keban ve Mustafa kemal atatürk Barajı.
2. Herhangi bir alanda ilerlemeyi saptamak için lüzumlu olan sınır. Örnek: Seçim barajı
Baraj Nedir ? (Detay)
Alm. Staudamm, Fr. Barrage, İng. Dam. Baraj, bir akarsu vadisini kapatan ve arkasında su biriktiren; enerji üretimi, içme için kullanılma, sulama suyu temini ve akarsuların düzenlenmesi şeklinde pekçok gayeye hizmet eden ekonomik faydası büyük olan tesislerdir.Barajlar, ağırlık, kemer ve payandalı olarak betondan ya da toprak ve kaya dolgudan yapılırlar. Bunların karışımı şeklinde de yapılabilir. yüz metre yükseklikte ve kilometrelerce uzunlukta olabilir. Arkalarında biriken suyun kapladığı alan da binlerce hektara ulaşabilir.
Beton barajlar, sağlam kaya temelinin yakın olduğu vadilerde yapılır. Sağlam kaya temellerine inilmeyen yerlerde ise, dolgu barajları tercih edilir. Hızla gelişen teknolojinin gelişmesi ile dünyanın en yüksek barajları, dolgu tipinde inşa edilmişlerdi. Türkistan’daki Nurek Barajı, kaya dolgu tipinde ve 310 m yükseklikte olup, dünyanın en yüksek barajıdır. 207 m yüksekliğinde, beton ağırlık ve kaya dolgu tipindeki Keban Barajı, yükseklik bakımından bütün ülkelerde on sekizinci sırada yer almıştır. İsviçre’deki Grande-Dixence Barajı, ağırlık barajı tipinde olup, 285 m yüksekliktedir ve dünyanın en yüksek beton ağırlık barajıdır. Kemer tipinde dünyanın en yüksek barajı, 261 m yükseklikteki Vainot (?) Barajı İtalya’dadır. Bu barajın uğramış olduğu bir kazada şev kayması sonucu, baraj gölü tamamen dolmuş ve 2250 şahıs yaşamını yitirmiştir. Payandalı tipindeki barajlar ise, fakat 70 ile 80 m yüksekliğe kadar yapılırlar.
Dünyanın en uzun barajı, Ukrayna’daki Kiev Barajı olup, uzunluğu 50 kilometreyi geçmektedir. Baraj gölü bakımından da dünyanın en büyük hacimli barajı, Rusya’daki Bratsk Barajı olup, 169 milyar m³ su biriktirebilecek kapasitededir. Keban Barajı 30 milyar m³lük hazne hacmi ile dünya sıralamasında on dokuzuncu olmaktadır.
Kurulu güç yönünden, dünyanın en büyük santralı, Itaipu Barajıdır. 12.870 megawatt (MW) gücündeki tesis, 18 türbinden ibarettir. Her bir türbin 300 t ağırlıkta olup, türbin milinin döndürdüğü dev jeneratörün içi, oldukça büyüktür. Keban Barajının kurulu gücü 1240 megawattır ve bütün ülkelerde 36. sıradadır. Itaipu Barajı, Brezilya-Paraguay sınırındaki Parana Nehri üstünde kurulmuştur. 35 km²lik inşaat alanına haiz olup, toplam 11 milyon m³ beton kullanılmıştır. Bu kadar büyük bir barajın gölü tam 14 günde dolmuştur. Bu barajın derivasyon kanalı, 2 km uzunlukta, 150 m genişlik ve 90 m derinliktedir. Baraj için erişilen başarı, çevrede meydana getirilen bir takım fedakarlıklar sonucu olmuştur. Baraj havzasında ortalama 1500 km²lik tropikal orman ve verimli arazi ile dünyanın en güzel şelalelerinden birisi olan Sete Quedas, sular altında kalmış ve 40.000′den fazla insan başka bölgelere yerleştirilmiştir. Brezilya ve Paraguay’ın ortak yapımı olan Itaipu Barajının inşaatında 40.000 işçi çalışmıştır. Baraj, ana gövdesi 195 m yükseklikte olup, 14 sayı kapağın açılmasıyla 52.000 m³ su tahliye edilebilmektedir. Baraj gövdesine yerleştirilen basınçlı boruların her birinin çapı 10,5 metredir. 90 devir/dakikalık 18 sayı Francis tipindeki türbinler kullanılmaktadır.
Barajların Yararları Nedir
Baraj, eski zamanlardan bu yana insanlığın su ihtiyacını karşılamak ve tarımsal alanların sulanması amacıyla inşaa edilen su yapılarıdır. Günümüzün çağıl barajları stratejik öneme sahiplerdir.Çünkü;
1. Mustafa kemal atatürk Barajı Enerji üretiminde gelişmekte olan ülkelerde büyük hisse sahibidirler.
2. Ülkenin tarımsal yaşamı için büyük ehemmiyet taşırlar.
3. Taşkın önleme amacıyla inşaa edildiklerinden, yıkılmaları halinde büyük alanlarda su baskınları yaşanmaktadır.
Bir ülkenin enerji üretiminin en tabii ve en ucuz yoludur. Hidroelektrik enerji üreten barajlar, başka enerji üretim türlerine bakılırsa daha çevrecidirler. Yalnız son zamanlarda büyük barajların inşaaları durdurulmuştur. Alansal olarak çok büyük barajlar, bulunmuş olduğu bölgenin iklimini değiştirmekte ve ekolojik dengeyi değiştirmektedirler.
Bilhassa bolca yağış alan yerlerde taşkın önleme amacıyla bağlamalar, barajlar ve göletler inşaa edilmektedir.
Tarımsal arazilerin sulanması için büyük ehemmiyet taşırlar. Barajlardan arazilere açılan kanallarla su göç eder.
Barajlarda Elektrik Üretimi
Bakınız : Hidroelektrik santrallerAkarsulardan akan suyun elektrik üretimi için biriktirilmesi, ortalama 100 senedir uygulanan bir yöntem. Barajların da dahil olduğu elektrik üretim sistemine hidroelektrik santral adı verilir. Pek çok hidroelektrik santral, dört ana bölümden oluşur. Baraj-türbin-jeneratör-enerji iletim hattı. Baraj yardımıyla akarsuyun su düzeyi yükseltilir, çok oranda suyun biriktiği geniş bir baraj gölü yaratılır. Barajın göl tarafına bakan duvarının alt kısımlarında, suyun başka tarafa geçmesini elde eden, isteğe bakılırsa açılıp kapanabilen kapaklar vardır. Kapaklar açıldığında, su aşağı doğru eğimli olan yoldan hızla akmaya başlar ve yolunun üstündeki türbinin pervanelerine çarparak dönmelerini sağlar. Bir türbin 172 ton ağırlığında olabilir ve dakikada 90 tam devir yapabilir. Su türbinler, yapı olarak yel değirmenlerine benzer. Tek farkları,dönmeyi elde eden enerji kaynağının rüzgar değildir, su olmasıdır. Bu türbin, hareket eden suyun kinetik enerjisini mekanik enerjiye çevirir. Türbin şaft denen bir çubukla jeneratöre, şu demek oluyor ki elektriği üreten motora bağlıdır. Türbinin hareketiyle jeneratörün içindeki bir takım elektromıknatıs dönmeye başlar. Bu büyük elektromıknatıslar bir bakır tel bobininin iç kısmında yer alır. Jeneratördeki mıknatıslarla bobinin içinde oluşan manyetik alan, bir elektrik akımı üretir. Böylelikle türbinden gelen mekanik enerji elektrik enerjisine dönüşür. Burada oluşan akımda transformatörle yüksek voltajlı akım haline dönüştürülür. Bir süre sonra da enerji nakil hatlarıyla evlere ve işyerlerine iletilir. Baraj gölünden alınarak türbini döndüren suysa boru hatlarıyla dışarı göç eder ve yine akarsuya karışır.
Baraj Türleri
1 Ağırlık barajları2 Kemer barajları
3 Payandalı barajlar
4 Kaya dolgu barajları
5 Toprak dolgu barajları
6 Kaynak
7 Dış baplantılar
Ağırlık barajları
Etki eden dış kuvvetlere ağırlığı ile karşı koyan barajlardır. Baraj duvarının kesiti genel olarak, dik yamuk şeklindedir. Su tarafı 0,05 ile 0,l0 eğiminde de yapılabilir. Hava tarafının eğimi 0,70 ile 0,80 civarındadır. Ağırlık barajlarının taban genişliğinin yüksekliğe oranı, şu demek oluyor ki genişlik oranı 0,70 ile 0,80 oranındadır. Ülkemizdeki 113,5 m yükseklikli Kemer ve 108 m yükseklikli Sarıyer barajları bu tiptendir.Kemer barajları
Yükü, tabanla beraber kenar ayaklara iletir. Böylelikle kesitin tamamı çalışır. Kemer barajlar planda, daire yayı şeklindedir. Bunlarda genişliğin yüksekliğe oranı 0,10 ile 0,25 arasındadır. Kemer barajlar Baraj tepe uzunluğunun baraj yüksekliğine oranının beş ya da daha ufak olduğu dar vadilerde inşa edilirler. Bununla birlikte vadi tabanının ve şevinin sağlam kaya zeminden olması gerekir. Bu tip barajların en kesiti ufak olacağından, kullanılacak beton hacmi azalır. Buna karşılık işçilik ve kalıp harcamaları artar. Yurdumuzdaki Karakaya Barajı 187 m, Oymapınar Barajı 185 m ve Gökçekaya Barajı 158 m yükseklikte olup, kemer tipindedir.Payandalı barajlar
Bu tip barajlarda suyu tutan geçirimsiz bir yüzey ile bu yüzeyin dayandığı payanda destekler vardır. Payandalar arası boştur. Bundan dolayı daha az araç-gereç kullanılır. Buna karşılık işçilik ve kalıp harcamaları fazladır. Yükseklikleri 70 ile 80 metreye kadardır. Su tarafının eğimi, 45o ile 60o olmalıdır. Memleketimizdeki 49 m yükseklikte Elmalı Barajı, bu türe örnektir.Kaya dolgu barajları
En kesitleri dikyamuk şeklindedir. Su ve hava tarafı 1/2 ile 1/2,5 eğiminde ve taş ile kaplıdırlar. Kesit ortasında geçirimsizliği temin eden çekirdek kısımları vardır. Çekirdek, kil ya da betondan yapılır. Bir takım durumlarda su tarafı, çelik şeklinde bir araç-gereç ile de kaplanarak geçirimsizlik sağlanabilir. Ülkemizdeki Keban (207 m), Altınkaya (195 m), Mustafa kemal atatürk (184 m), Uzköy (176 m), Kılıçkaya (140 m) şeklinde mevcut ve inşa edilmekte olan barajlarımız kaya dolgu tipindedir. Ekranda görülen pencereden Mustafa kemal atatürk Barajı, beden dolgusu hacmi 84,5 milyon m³ kaya ve toprak dolgusu ile bütün ülkelerde beşinci sırada yer almıştır. Sulama ve enerji maksatlı olan Mustafa kemal atatürk Barajı, 8l7 km²lik göl alanına haizdir ve 48,47 milyar m³ su depolanabilecektir. Bu su ile de toplam 727.700 hektarlık arazi sulanacaktır. Bununla birlikte, her birisi 300 MW gücünde olan 8 sayı Francis tipindeki türbin ile de yılda 8,9 milyar kilovat saat enerji üretecektir. Türbinlere su veren basınçlı (cebri) borular 6,60-7,25 m çapında ve toplam 496 m uzunluğunda olacaktır.Toprak dolgu barajları
En kesitleri, kaya dolgu barajlar gibidir. Baraj gövdesi, sıkıştırılmış toprak tabakalarından ibarettir. Bu tip barajlarda, ortasında geçirimsizliği elde eden kil ya da betondan çekirdek vardır. Su ve hava tarafının eğimi 1/2 ile 1/2,5 arasındadır. Yurdumuzda işletmeye açılan ve inşa halinde olan projesi hazır ya da projesi hazırlanmakta olan 90′ı geçkin toprak dolgu barajların yükseklikleri 15 metreden 95 metreye kadar değişmektedir. Toprak ya da kaya dolgunun birlikte kullanıldığı Kepez Barajının yüksekliği 195 metredir.Mustafa kemal atatürk Barajı: Şžanlıurfa bölgesinde Fırat nehri üstünde kurulu olup, enerji ve sulama amaçlıdır. 1992 senesinde işletilmeye açıldı. Yüksekliği 169 metredir. Düzgüsel su kotunda göl alanı 817 km2’dir.
Keban Barajı: Elazığ ilinin Keban ilçesinde Fırat Nehri üstünde 1965-1975 yılları içinde inşa edilmiş elektrik üretimi amaçlı bir barajdır. Beden hacmi 15585000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 163.00 m, düzgüsel kotunda göl hacmi 31000.00 hm3, düzgüsel su kotunda göl alanı 675 km2’dir. Bu nedenlerden dolayı Türkiye’nin en büyük suni gölüdür.
Hirfanlı Barajı: Kırşehir’de, Kırşehir ile Şžereflikoçhisar içinde, Kızılırmak üstünde 1953-1959 yılları içinde inşa edilmiş, enerji üretimi ve taşkın kontrolü amaçlı bir barajdır. Kaya beden dolgu tipi olan baraj 2.000.000 m2 beden hacminde ve akarsu yatağından 78 m yüksekliktedir. Düzgüsel su kotunda göl alanı 263km2’dir.
Altınkaya Barajı: Samsun iline bağlı Bafra ilçesinde Kızılırmak nehri üstünden kurulmuş olan baraj ve hidroelektrik santrali. Aşağı Kızılırmak projesinde yer edinen ve kaya dolgu tipinde meydana getirilen barajın göl alanı 74.5 km2’dir. Su toplama hacmi 5.673.000.000 m3’tür.
Sarıyar Barajı: Ankara ilinde Sakarya nehri üstünde 1950-1956 yılları içinde inşa edilmiş hidroelektrik üretimi amaçlı bir barajdır. Beton ağırlık tipi olan barajın beden hacmi 586.000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 80 m’dir. Düzgüsel su kotunda göl alanı 83.8 m2’dir.
Seyhan Barajı: Eski Adana’nın 15 km yukarısında 850.000 dönüm araziyi ve Adana’yı Seyhan nehrinin sebep olabileceği su baskınından kurtarmak amacıyla meydana getirilen toprak dolgu tipi barajdır. Beden hacmi 7,50 hm³ olup yüksekliği (talvegden) 53,20 metredir. Düzgüsel su kotunda göl hacmi 659 hm³’tür.
Manisa ilinde Gediz nehri üstünde sulama, taşkın kontrolü ve enerji üretimi amacıyla 1954-1960 yılları arasına inşa edilmiş bir barajdır. Toprak beden dolgu tipi olan barajın beden hacmi 4300000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 74 m’dir. Düzgüsel su kotunda göl hacmi 1 320.00 hm3, düzgüsel su kotunda göl alanı 47.66 km2’dir.
Bir Barajın Hikayesi
Dağlardan gelen dere suları aşağı doğru akıp gider, bir deniz ya da göle ulaşırlar. Yada yer altına sızıp kaynakları ve kuyuları beslerler. Seyahatleri esnasında nehirler şehirlere, köylere, fabrikalara ve çiftliklere su sağlarlar. Ama akarsuların taşımış olduğu su her yıl yada senenin her mevsimi aynı oranda değildir. Bir takım kurak geçen yıllarda bir takım akarsular tamamen kuruyabilir yada bir takım ıslak yıllarda akarsular yatağına sığmayarak taşabilir. Aynı şekilde senenin değişik mevsimlerinde değişik oranda su gelebilir. Yazın suya en fazla gereksinim duyulan zamanda nehirlerde su miktarı çok azalabilir. ve kışın, suya fazla gereksinim duyulmayan mevsimde nehirler çok oranda su taşıyabilir. O halde nehirlerin taşımış olduğu suyu tutmanın bir yolu olmalı.Fakat bu su akıp giderken iyi mi tutacaksınız? Barajlarla... Bu dev bariyerler dere sularını tutarlar. Arkalarında oluşan gölde tuttukları suyu biriktirirler. İhtiyaç duyulmayan zamanda gelen fazla suyu meblağ ve gereksinim duyulan zamanda onu insanoğlunun hizmetine sunarlar. İnsan bu suyla içme, kullanma ihtiyacını karşılayabilir ya da bitkileri sulamak için kullanır. Bitkilerin büyümesi için kökleri ile topraktan su almaları gerekir yoksa solarlar. Bitkinin kök bölgesine gereksinim duyduğu suyu, gereksinim duyduğu zamanda, gereksinim duyduğu oranda vermeye sulama denir. Barajlar bununla beraber elektrik üretir ve bizleri taşkından korur. Barajların göllerinde biriken ve yükselerek potansiyel enerji kazanan suların bu enerjisi ilkin kinetik enerjiye sonrasında da elektrik enerjisine çevrilir.
İnsanlar nehirler üstüne bir çok sebepten baraj inşa ederler: arazilerini taşkından korumak için, sulama yapmak için, enerji üretmek için, dere yataklarını değiştirebilmek için, suni göller oluşturmak için ve su seviyesini yükseltip teknelerle ulaşım sağlamak için... Ne için inşa edildikleri mühim olmaksızın tüm barajlar büyük miktardaki suyu tutacak kadar sağlam olmalıdır.
Baraj yapıldıktan sonrasında binlerce hektar alan, bu alanda yaşayan nebat ve hayvanlar suların yükselmesinden etkilenirler. Göl kendi alanında yaşayan insanoğlu başka bölgelere taşınmak zorunda bırakılırlar. Fakat bunun sonucunda insanoğlu balıkçılık, yüzme, su kayağı, tekne gezileri için bir göle haiz olurlar. Enerji üretirler, içme-kullanma ve sulama suyu sağlarlar. Taşkından korunurlar.
YORUMLAR