Yaşam boyu gelişim nedir? Yenidoğan, bebeklik, çocukluk, erişkinlik, yetişkinlik ve yaşlılık sürecinin özellikleri, hakkında bilgi. YENİDOĞ...
Yaşam boyu gelişim nedir? Yenidoğan, bebeklik, çocukluk, erişkinlik, yetişkinlik ve yaşlılık sürecinin özellikleri, hakkında bilgi.
YENİDOĞAN
Yenidoğan terimi, doğumdan sonraki ilk ayı kapsar.
• Bu zamanda tüm duyusal süreçler etkindir.
• Görsel sistemin tam gelişmemesi odaklanmayı negatif etkisinde bırakır. Fakat gene de yenidoğan çevresini izler ve uyarıcılar içinde çeşitli tercihler yapar. Mesela, meydana getirilen araştırmalar; yenidoğanın yüze benzeyen bir şekle, benzemeyenlerden daha uzun süre, kırmızı bir daireye başka renktekilerden daha kısa süre baktığını ortaya koymuştur.
• İşitsel duyum oldukça gelişmiştir. Birbirine çok benzeyen sesleri, insan sesini, dilde kullanılan en ufak ses birimi olan fonemlerden bazılarını ayırt edebilir. Hanım sesini adam sesine, annenin sesini öteki
seslere tercih ettiğini davranışlarıyla gösterir.
• Tatları birbirinden ayırt edebilir. Tatlıyı tuzluya tercih ettiğini, ekşi ve acı olanı tercih etmediğini mimikleriyle gösterir.
• Yenidoğanın yanaklarına hafifçe dokunulduğunda o başlarını çevirirler.
• Deneysel emek harcamalar yenidoğanların bazı davranışları öğrenebildiklerini ve bu tarz şeyleri hatırlayabildiklerini göstermiştir.
• Birkaç haftalık yenidoğanlarda hareket miktarı, uyarı-calara duyarlılık ve çevreye tepkililik bakımından bireysel farklar vardır. Bu şeklinde farklar, ilerideki mizaç ve kişilik özelliklerinin temelini oluşturur.
BEBEKLİK VE ÇOCUKLUK
• Yenidoğandan sonraki dönemdir
• Yaşamın ilk senesinde boy uzunluğu ve ağırlık tertipli bir halde artar ve vücut oranlan da değişmeye adım atar.
• Bebekler, emeklemeyi ve yürümeyi öğrendiğinde, ailenin toplumsal yaşamına etken bir halde katılmaya başlarlar.
Bebeklerin koordine hareketleri gerçekleştimek için lüzumlu kas kontrolünü edinirken geçtikleri çeşitli motor beceri evreleri vardır. Oturma, emekleme ve adım atma şeklinde ilk motor becerilerin edinilmesinin peşinden iki genel kaide gerçekleşir.
– İlk kurala gore bebeğin vücudunun merkezine daha yakın bölümler uzakta olanlara gore daha ilkin gelişir. Mesela bebekte gövdeyle ilgili hareketler, kollar ve bacaklarla ilgili hareketlerden daha ilkin öğrenilir. Bu yüzden bebekler yürümeden ilkin ya da biberonu tutmak için kollarını kavuşturmadan ilkin yuvarlanmayı öğrenir. İkinci kaide ise kafaya yakın olan bölümlerin ayaklara yakın olan bölümlerden daha ilkin gelişmesini ifade eder. Mesela bebekler oturmak için gövdelerini denetim etmeyi öğrenmeden ilkin başlarını kaldırabilirler.
• Bebeklerde sinir sisteminin tüm bölümleri ve sinir hücrelerinin tümü vardır. Süreç içinde sinir hücrelerinin alıcı ucundaki dalların uzamasıyla sinir lifleri arasındaki sinaps miktarı artar ve sinir hücreleri birbirine işlevsel olarak bağlanır. Böylece beyin bütünleşik olarak çalışan bir organ haline gelir.
• Dil gelişimine bakıldığında tüm çocuklar dört değişik aşamadan geçer, ilk aşamada, ikinci aydan itibaren sırasıyla, agulama, belirli sesleri çıkarma (ma, da, ba), aynı sesi tekrarlama (mamama), değişik sesleri bir araya getirme (mabagada) gerçekleşir. İkinci aşama ise ortalama bir yaşlarında görülen tek kelimeden oluşan seslerdir. Mesela çocuğun “süt” şeklinde bir kelime kullanımı “süt isterim” şeklinde cümleyi temsil eder. Üçüncü aşama, iki yaş civarında görülür, bu zamanda ikili kelime kombinasyonları kurulur. Dört yaş civarı süregelen dördüncü aşamada dilbilgisi kurallarına ilişkin edinilen bilgi artmaya adım atar. Cümlelerin uzunlukları 3 kelime ile 8 kelime içinde değişmiş olur.
• Duygusal gelişimine bakıldığında, 0-2 ay içinde ilkin çevresindeki kişilerle göz teması kurar, gülümser, 2-5 ay içinde erişkinlerle toplumsal ilişkilerdeki duygu durum ifadeleri çeşitlenir; yüksek sesle güler, öfkelenir, üzülür. 5 ile 9 ay içinde duygusal gelişim hızlanır. Bu zamanda annesini diğeri yetişkinlerden ayırt etmeye süregelen bebek, yabancılardan çekinir, annesine ya da bakımını üstüne alan kişiye bağlanır. Onların uzaklaşması bebekte üzüntüye neden olur. Onların tamamen ayrılması durumunda ise bebekte çökkünlük emareleri ortaya çıkabilir. Bebeğin bu davranışları üstünde hem biyolojik hem çevresel faktörler etkilidir. 9 ile 12 ay içinde bebekte öykünmek etme davranışı görülür. Bebek yeni deneyimler arar, kendine özgü davranış kalıpları geliştirir.
ERGENLİK
• Buluğluk çocukluktan yetişkinliğe geçiş zamanlarıdır.
• Buluğ ile süregelen bu dönem ortalama 12-20 yaşlar arasını kapsar. Buluğa ilişkin değişikliklerin olduğu dönemde genç, erin olarak da adlandırılabilmektedir.
• Erinlik süreci ortalama 12-15 yaşları arasındadır.
• Buluğluk süreci ise 16-19 yaşları arasını kapsar.
• Buluğluk döneminde genç;
– Cinsel olgunluğa erişir.
– Aileden farklılaşan bir fert haline gelir.
– Boy ve ağırlık artışı gösterir.
– Büyümenin değişik gövde bölümlerinde değişik zamanlarda olmasından dolayı orantısız bir görünüme haiz olabilir. Ve bundan dolayı toplumsal uyum sürecinde çeşitli zorluklar yaşayabilir. Bu zorlukların temelinde hormonal değişimler yer alır.
– Soyut işlemler dönemindedir. Vakalar arasındaki nedensellik ilişkilerini fark etme, sembol kullanma şeklinde özellikler gelişmiştir.
– Dil kullanımı mantık kurallarını ihtiva eder.
– Ahlâki düşünme ideolojik bir biçim kazanır.
– Toplumsal ilişkilerde akranlar çok önemlidir. Akranlar, içinde grup değerlerine sıkı bir uyum söz mevzusudur.
• Ergenliğin en mühim görevlerinden biri kimlik gelişimini tamamlamadır. E. Erikson’a gore ergen kimlik bunalımını aşmaya çalışırken değişik kimlikleri1 deneyebilir ve bunlar üstünde yeni düzenlemeler yapabilir.
• Kimlik bunalımını çözme yolları;
1. Başarı göstermiş kimlik statüsü: Bu gençler kendini, sorgulama sürecini tamamlamış, politik ve dinsel tercihini belirlemiş, mesleğini seçmiş ve kendi kararlarını kendisi verebilir durumdadır.
2. Erken bağlanmış kimlik statüsü: Bu gençler mesleki ve ideolojik tercihlerini yapmışlardır. Fakat bu tercihlerini sorgulayarak değil, ailelerinin ve başkalarının onlar için belirlediklerini kabullenmişlerdir.
3. Kararsız kimlik statüsü: Moratorium olarak da adlandırılan bu durumda şahıs, kimlik bunalımının ortasındadır. Ailesinin ve toplumun seçimleri ile kendisininkiler arasındaki çatışmayı çözemeyen bu kişiler değişik kimlikler içinde bocalar.
4. Kimlik kargaşası: Bir kısmı kimlik bunalımı yaşamış, bir kısmı ise yaşamamış olan bu gençler birbiriyle çelişen kararlar verirler. Kendilerini bütünleşik bir fert olarak algılayamazlar.
• Buluğluk görevlerinin başarıyla tamamlanması için geçen sürede ergenin ebeveyniyle ilişkisi çok önemlidir. Bu zamanda genç, ailesiyle düşünce çatışmalarına girebilir. Kimlik arayışı içinde olan ergenin hayatında tutarlılığa ihtiyacı vardır.
YETİŞKİNLİK
Başarı göstermiş bir yetişkinliğin ölçüsü kişinin fizyolojik, bilişsel ve cinsel gelişimini tamamlamasıdır.
Erken Yetişkinlik (20-34): Erikson’un psikososyal gelişim kuramına gore, bu zamanda kişinin biriyle yaşamı paylaşmak, çocuk sahibi olmak şeklinde istekleri vardır. Bu dönemdeki başarısızlık yalnız kalmayı ihtiva eder. Ferdin başarı göstermiş bir iş yaşamına haiz olması bu devrin öteki mühim görevidir. Başarı göstermiş bir iş yaşamı kişiye bir özsaygı ve özgüven sağlar.
Kohlberg’in ahlâki düşünme türlerinin son dördü erken yetişkinlik ve sonrasında gözlenir. En ileri ahlâk anlayışında fert, hakkaniyet, saygı, eşitlik şeklinde değerler doğrultusunda kendi ahlâki değerlerini oluşturur ve ona gore davranır.
Geç Yetişkinlik (35-54): Üretkenliğin en yüksek olduğu senelerdir. Erikson’un kuramında bu devrin temel görevi aile, cemiyet ve gelecek nesilleri düşünüp verici olmaktır. Bazı sınıflamalarda yetişkinliğin sonu 65 yaşa kadar uzatılabilmektedir.
Orta Yaş Bunalımı: Geç yetişkinlik döneminde birçok insan emekli olur. Bu durum, kişiyi bir işin sağlamış olduğu sosyo-ekonomik ve ruhsal kazanımlardan yoksun bırakır. Bu da orta yaş bunalımına yol açabilir.
Orta yaş bunalımına giren insanoğlu yaşamlarında birçok şeyi başaramadıklarını düşünür. Bu zamanda bazı kişiler duygusal bir karmaşa içine girebilir. “Ben kimim?”, “Nereye gidiyorum?” seçimi sorular gündeme gelebilir. Bu açıdan bakıldığında geç yetişkinlik, erişkinlik süreci şeklinde bir geçiş aşamasıdır.
YAŞLILIK
YORUMLAR