Sezgicilik akımı nedir, iyi mi tanımlanır? Sezgicilik akımı temsilcileri, öncüleri kimlerdir? Sanatçının bir tür sempatiyle nesne...
Sezgicilik akımı nedir, iyi mi tanımlanır?
Sezgicilik akımı temsilcileri, öncüleri kimlerdir?
Sezgicilik akımı temsilcileri, öncüleri kimlerdir?
Sanatçının bir tür sempatiyle nesnenin içine yerleşerek ve bir sezgi çabasıyla algılanan nesnenin niteliği kendi ve modeli arasına koyduğu engeli kırarak tekrardan yakalamayı amaçladığı bu eğilimdir. Dışsal idrak şeklinde bu güzel duyu sezginin yalnızca bireysele ulaşmış olduğu doğrudur. Fakat, fizik biliminin, dışsal idrak tarafınca belirlenen yönünü sonuna kadar izleyerek tikel olguları genel yasalara kadar götürmesi şeklinde, sanatla aynı yöne yönelmiş ve mevzu olarak genel anlamda yaşamı ele alan bir araştırma düşünülebilir. Kuşkusuz bu felsefe hiçbir vakit, bilimin kendi nesnesinden edinmiş olduğu bilgiyle karşılaştırılabilir bir bilgiyi nesnesinden elde edemez. Zeka, çevresinde içgüdünün, sezgi olarak genişletilmiş ve yetkinleştirilmiş olsa da bir tek belirsiz bir bulutsuzluk oluşturduğu, aydınlık bir çekirdek olarak kalır. Fakat, saf zekaya ayrılan bilginin eksikliği durumunda, sezgi bizlere, zekanın verilerinin tamamlanmamış olduğu şeyleri kavratabilir ve bizim onları tamamlamamız için lüzumlu aracı sezinlememizi sağlar. Türk Edebiyatı'nda Yunus Emre ve Mevlana bu akıma örnek olarak verilebilir.
Sebep: İç başlık düzeni!!
İkinci Yeni şiir akımı hakkında bilgi verir misiniz?
Edebiyatta "Acayip Akımı" ile ilgili bilgi verir misiniz?
İzlenimci sanat akımı hakkında bilgi verir misiniz?
Bu ileti 'en iyi yanıt' seçilmiştir.
Sebep: Alıntı sual kaldırıldı!
Sezgicilik akımı temsilcileri kimlerdir?
Sebep: Sual düzeni!
ENTüİSYONİZM (SEZGİCİLİK)
Sezgi, bir bütünü bir bakışta direkt kavrama,sezip keşfetmedir.Entüistyonist filozoflara nazaran rasyonel bilgi nesnenin gerçek özünü veremez. Sezgiye ehemmiyet veren düşünürler, rasyonel bilginin uygulama ve fiil için ehemmiyet taşıdığını kabul eder.Fakat akla dayanan bilgi, onlara nazaran sezgisel bilginin tamlığından ve kesinliğinden yoksundur.Bu anlayış ortaçağda büyük İslam Filozofu Gazali'nin felsefesinde görülür ek olarak 19. y.y da Hegel Rasyonalizmine tepki olarak Bergson'un felsefesinde ortaya çıkmıştır.
Gâzali (1058-1111):Gazali bilim ve felsefeye şüphe ile bakmış,bunların tutarsızlıklarla dolu bulunduğunu savunmuştur.O'na nazaran insan bilgi yolunda duyulardan da akıldan da yararlanabilir fakat bu yetiler insana gerçek varlığın bilgisini veremez.Zira,gerçek ve kati bilgi,sezgi yolu ile elde edilir.Bu bilgi türü insanoğlunun gönlüne yüce ve manevi bir idrak olarak iner.
Gâzali'ye nazaran insanda iki göz ya da iki akıl vardır.Birincisi fiziki göz ya da akıldır.İnsan bununla maddi dünyaya yönelir ve bir ekip bilgilere ulaşır.Bu göz bilim ve felsefeyi kuran akıl gözüdür (akıldır) insan için kafi değildir. İkincisi ise kalp gözüdür.Kalp gözü manevi olduğundan insan kalbin manevi sezgisiyle gerçekleri tüm açıklığıyla kavrar.Mevcud her şey sezgi kanalıyla aracısız ve tüm açıklığıyla aynadaki şeklinde görünür.İnsanın kalp gözünü gereği şeklinde kullanabilmesi için onu temizlemesi kısaca arzularının baskısından kurtulması gerekir.Kalp gözü oluşturulan kimse bilim ve felsefe kanalıyla kavrayamadıklarını da açık seçik kavrar.
Henri Bergson (1859-1941): O'na nazaran gerçeklik hayattır,süredir.Bunu bir tek sezgi kavrayabilir.Her şey değişip geliştiği için gelecek geçmişin aynı olması imkansız.Bu yüzden var olmak olgunlaşmaktır.Gerçeklikteki bu yaratıcı evrimi yalnızca sezgi anlayabilir.Bergson bu yüzden maddecilik ve rasyonalizme karşı çıkar.Bergson'a nazaran bilmenin birbirinden ayrı iki yolu vardır:
1-Bilimlerde geçerli olan analitik, mekan terimini temel alan bilme tarzıdır. Gerçekliğin statik olduğu düşünülür.Bilimler varlığı parçalara ayırarak(çözümleme) bölüm bölüm inceledikleri için varlığın özüne nüfuz edemez.
2-Varlığın özüne nüfuz eden sezgi, zamanı süreyi temel alan bilme türüdür..Gerçekliğin bizzat kendisini bilme imkanı verir.Sezgi dile getirilemez sadece yaşanır.Bir nota başka bir nota içinde kaybolurken biz musikinin akışına kendimizi bırakırız.Böylece süre,vakit,gelişme dinamik olarak statik olan mekanın üzerine ulaşmıştır.
Bergson'a nazaran;insanda zeka ve içgüdü olmak suretiyle iki yeti vardır.Zeka evreni tanımamız için değil ona egemen olmamız için yaratılmıştır.Bu yüzden bir tek madde aleminde geçerlidir.Hareketli olanı durdurarak bölümlere ayırıp inceler.Pozitif bilimler zekanın ürünüdür. Oysa hareketli olan gerçeği tanımak için başka bir yetiye kısaca içgüdüye gerekseme vardır.İşte sezgi bu zeka ve içgüdünün bileşkesidir.
Entüisyonizm, tümü idealist yapıda olarak, dört bilgi alanında gerçekleştirilmiştir: felsefe, ruhbilim, törebilim ve matematik.
1) Felsefesel Entüisyonizm: Fransız idealisti Henri Bergson'un öğretisi olarak Bergsonculuk adıyla da anılır. Bergson'a nazaran gerçeği saltık ya da saltığı gerçek olarak kavramaya sezgi denir. Gerçeği direkt doğruya kavratacak sezgiden başka hiçbir yol yoktur. Bundan dolayı gerçek, özdeksel tabiat değil, ruhsal tabiat, eş deyişle ruhsal yaşam ve tek sözle yaşamdır. Yaşam evrenin kurtuluşuyla adım atmıştır ve özdeğin tüm engellerine rağmen yolunu açarak, onun durgunluğunu alt edip kimi yerde onu kımıldatarak akıp gitmektedir. Bu kesintisiz, bölümsüz ve devamlı akışa Bergson süre demektedir.
İşte bu sürenin bilgisini kavramak için bu süreyle beraber yaşamak, onun içinde olmak ve onunla beraber akmak gerekir ki bunu ne us ne de bilim gerçekleştirebilir. Bundan dolayı us ve bilim sinematografik olarak çalışırlar. Bergson'a nazaran ussal ve bilimsel bilgi sinematografiktir.
Bir film, ard arda dizilmiş durgun ve bölümsel resimlerden oluşur. Us ve bilim, filmin akışını durdurarak bu resimleri tek tek incelerler ve bazı bilgiler saptarlar. Ne var ki akışın bizzat kendisini, eş deyişle yaşamı hiçbir vakit kavrayamazlar. Demek ki us ve bilim, bir tek durgun ve bölünebilir olan özdek üstünde bilgi edinebilirler. Bergson'a nazaran vakit, uzay şeklinde özdeksel değildir. Uzay özdekseldir, zira özdeksiz uzay ve uzaysız özdek (eş deyişle yer kaplamayan özdek) yoktur. Oysa zamanı bölen, parçalayan, onu aylara ve yıllara ayıran us ve bilimdir.
Us ve bilim, zamanı uzaya bağlamakla ( mesela, ay Ay'ın, yıl Dünya'nın uzayda yer değiştirmesidir.) onu özdekleştirmektedir. Demek ki us ve bilim, hiçbir şeyi özdekleştirmeden inceleyemiyor.
Yaşamsal akışın eş deyişle sürenin kavranmasıysa özdekleştirilmeden gerçekleştirilmelidir, zira "gerçek süre, daima vakit adı verilmiş olan şeydir". Bunu kavrayabilecek olansa bir tek sezgidir. Bergson'a nazaran sezgi, kendi bilincine varmış içgüdüdür. Şöyleki der: " içgüdüyü söyletebilseydik, yaşamın tüm gizemini çözerdik". Şuur içgüdüde içkindir ve ruhsaldır. Bundan dolayı de ruhsal yaşam akışını bir tek o kavrayabilir.
2) Ruhbilimsel Entüisyonizm: William Hamilton ve İskoçyalılar tarafınca geliştirilmiştir. Hamilton'a nazaran şuur, dış dünyayı, olduğu şeklinde ve araçsız olarak ( eş deyişle sezgiyle) kavrar ve us deneyüstü hakikatleri bizlere sezgi kanalıyla tanıtır. Hamilton'un sezgi deyiminden anladığı bir çeşit dinsel vahiydir.
3) Törebilimsel Entüisyonizm: George Moore, David Ross, Charlie Broad, Alfred Ewing vb. düşünürler tarafınca geliştirilmiştir. Bunlara nazaran iyilik şeklinde törebilimsel kavramlar apaçık, araçsız elde edilmiş ve sadece sezgiyle bilinebilen kavramlardır. Ne toplumsal ne de doğasal yaşamdan çıkarsanamazlar. Törebilimsel sezgiciliğin amacı, burjuva ahlâkının değişmezliğini savunmaktır.
4) Matematiksel Entüisyonizm: Brower, Weyl, Heyting vb. şeklinde düşünürlerce geliştirilmiştir. Bunlara matematik, mantık, tanıtlama, mantıksal kesinlikle değil, doğrunun sezgisel olarak kavranmasıyla gerçekleştirilir. Sezgi, bunların dilinde, düşüncelerdeki ayrılıkları saptama kabiliyetidir. Düşünmek demek sezmek anlama gelir. Mantık kurallarının uygulanabilir olup olmadıkları da sezgiyle saptanır.
Sezgi, bir bütünü bir bakışta direkt kavrama,sezip keşfetmedir.Entüistyonist filozoflara nazaran rasyonel bilgi nesnenin gerçek özünü veremez. Sezgiye ehemmiyet veren düşünürler, rasyonel bilginin uygulama ve fiil için ehemmiyet taşıdığını kabul eder.Fakat akla dayanan bilgi, onlara nazaran sezgisel bilginin tamlığından ve kesinliğinden yoksundur.Bu anlayış ortaçağda büyük İslam Filozofu Gazali'nin felsefesinde görülür ek olarak 19. y.y da Hegel Rasyonalizmine tepki olarak Bergson'un felsefesinde ortaya çıkmıştır.
Gâzali (1058-1111):Gazali bilim ve felsefeye şüphe ile bakmış,bunların tutarsızlıklarla dolu bulunduğunu savunmuştur.O'na nazaran insan bilgi yolunda duyulardan da akıldan da yararlanabilir fakat bu yetiler insana gerçek varlığın bilgisini veremez.Zira,gerçek ve kati bilgi,sezgi yolu ile elde edilir.Bu bilgi türü insanoğlunun gönlüne yüce ve manevi bir idrak olarak iner.
Gâzali'ye nazaran insanda iki göz ya da iki akıl vardır.Birincisi fiziki göz ya da akıldır.İnsan bununla maddi dünyaya yönelir ve bir ekip bilgilere ulaşır.Bu göz bilim ve felsefeyi kuran akıl gözüdür (akıldır) insan için kafi değildir. İkincisi ise kalp gözüdür.Kalp gözü manevi olduğundan insan kalbin manevi sezgisiyle gerçekleri tüm açıklığıyla kavrar.Mevcud her şey sezgi kanalıyla aracısız ve tüm açıklığıyla aynadaki şeklinde görünür.İnsanın kalp gözünü gereği şeklinde kullanabilmesi için onu temizlemesi kısaca arzularının baskısından kurtulması gerekir.Kalp gözü oluşturulan kimse bilim ve felsefe kanalıyla kavrayamadıklarını da açık seçik kavrar.
Henri Bergson (1859-1941): O'na nazaran gerçeklik hayattır,süredir.Bunu bir tek sezgi kavrayabilir.Her şey değişip geliştiği için gelecek geçmişin aynı olması imkansız.Bu yüzden var olmak olgunlaşmaktır.Gerçeklikteki bu yaratıcı evrimi yalnızca sezgi anlayabilir.Bergson bu yüzden maddecilik ve rasyonalizme karşı çıkar.Bergson'a nazaran bilmenin birbirinden ayrı iki yolu vardır:
1-Bilimlerde geçerli olan analitik, mekan terimini temel alan bilme tarzıdır. Gerçekliğin statik olduğu düşünülür.Bilimler varlığı parçalara ayırarak(çözümleme) bölüm bölüm inceledikleri için varlığın özüne nüfuz edemez.
2-Varlığın özüne nüfuz eden sezgi, zamanı süreyi temel alan bilme türüdür..Gerçekliğin bizzat kendisini bilme imkanı verir.Sezgi dile getirilemez sadece yaşanır.Bir nota başka bir nota içinde kaybolurken biz musikinin akışına kendimizi bırakırız.Böylece süre,vakit,gelişme dinamik olarak statik olan mekanın üzerine ulaşmıştır.
Bergson'a nazaran;insanda zeka ve içgüdü olmak suretiyle iki yeti vardır.Zeka evreni tanımamız için değil ona egemen olmamız için yaratılmıştır.Bu yüzden bir tek madde aleminde geçerlidir.Hareketli olanı durdurarak bölümlere ayırıp inceler.Pozitif bilimler zekanın ürünüdür. Oysa hareketli olan gerçeği tanımak için başka bir yetiye kısaca içgüdüye gerekseme vardır.İşte sezgi bu zeka ve içgüdünün bileşkesidir.
Entüisyonizm, tümü idealist yapıda olarak, dört bilgi alanında gerçekleştirilmiştir: felsefe, ruhbilim, törebilim ve matematik.
1) Felsefesel Entüisyonizm: Fransız idealisti Henri Bergson'un öğretisi olarak Bergsonculuk adıyla da anılır. Bergson'a nazaran gerçeği saltık ya da saltığı gerçek olarak kavramaya sezgi denir. Gerçeği direkt doğruya kavratacak sezgiden başka hiçbir yol yoktur. Bundan dolayı gerçek, özdeksel tabiat değil, ruhsal tabiat, eş deyişle ruhsal yaşam ve tek sözle yaşamdır. Yaşam evrenin kurtuluşuyla adım atmıştır ve özdeğin tüm engellerine rağmen yolunu açarak, onun durgunluğunu alt edip kimi yerde onu kımıldatarak akıp gitmektedir. Bu kesintisiz, bölümsüz ve devamlı akışa Bergson süre demektedir.
İşte bu sürenin bilgisini kavramak için bu süreyle beraber yaşamak, onun içinde olmak ve onunla beraber akmak gerekir ki bunu ne us ne de bilim gerçekleştirebilir. Bundan dolayı us ve bilim sinematografik olarak çalışırlar. Bergson'a nazaran ussal ve bilimsel bilgi sinematografiktir.
Bir film, ard arda dizilmiş durgun ve bölümsel resimlerden oluşur. Us ve bilim, filmin akışını durdurarak bu resimleri tek tek incelerler ve bazı bilgiler saptarlar. Ne var ki akışın bizzat kendisini, eş deyişle yaşamı hiçbir vakit kavrayamazlar. Demek ki us ve bilim, bir tek durgun ve bölünebilir olan özdek üstünde bilgi edinebilirler. Bergson'a nazaran vakit, uzay şeklinde özdeksel değildir. Uzay özdekseldir, zira özdeksiz uzay ve uzaysız özdek (eş deyişle yer kaplamayan özdek) yoktur. Oysa zamanı bölen, parçalayan, onu aylara ve yıllara ayıran us ve bilimdir.
Us ve bilim, zamanı uzaya bağlamakla ( mesela, ay Ay'ın, yıl Dünya'nın uzayda yer değiştirmesidir.) onu özdekleştirmektedir. Demek ki us ve bilim, hiçbir şeyi özdekleştirmeden inceleyemiyor.
Yaşamsal akışın eş deyişle sürenin kavranmasıysa özdekleştirilmeden gerçekleştirilmelidir, zira "gerçek süre, daima vakit adı verilmiş olan şeydir". Bunu kavrayabilecek olansa bir tek sezgidir. Bergson'a nazaran sezgi, kendi bilincine varmış içgüdüdür. Şöyleki der: " içgüdüyü söyletebilseydik, yaşamın tüm gizemini çözerdik". Şuur içgüdüde içkindir ve ruhsaldır. Bundan dolayı de ruhsal yaşam akışını bir tek o kavrayabilir.
2) Ruhbilimsel Entüisyonizm: William Hamilton ve İskoçyalılar tarafınca geliştirilmiştir. Hamilton'a nazaran şuur, dış dünyayı, olduğu şeklinde ve araçsız olarak ( eş deyişle sezgiyle) kavrar ve us deneyüstü hakikatleri bizlere sezgi kanalıyla tanıtır. Hamilton'un sezgi deyiminden anladığı bir çeşit dinsel vahiydir.
3) Törebilimsel Entüisyonizm: George Moore, David Ross, Charlie Broad, Alfred Ewing vb. düşünürler tarafınca geliştirilmiştir. Bunlara nazaran iyilik şeklinde törebilimsel kavramlar apaçık, araçsız elde edilmiş ve sadece sezgiyle bilinebilen kavramlardır. Ne toplumsal ne de doğasal yaşamdan çıkarsanamazlar. Törebilimsel sezgiciliğin amacı, burjuva ahlâkının değişmezliğini savunmaktır.
4) Matematiksel Entüisyonizm: Brower, Weyl, Heyting vb. şeklinde düşünürlerce geliştirilmiştir. Bunlara matematik, mantık, tanıtlama, mantıksal kesinlikle değil, doğrunun sezgisel olarak kavranmasıyla gerçekleştirilir. Sezgi, bunların dilinde, düşüncelerdeki ayrılıkları saptama kabiliyetidir. Düşünmek demek sezmek anlama gelir. Mantık kurallarının uygulanabilir olup olmadıkları da sezgiyle saptanır.
Sebep: Ileti düzeni!
İkinci Yeni şiir akımı hakkında bilgi verir misiniz?
Edebiyatta "Acayip Akımı" ile ilgili bilgi verir misiniz?
İzlenimci sanat akımı hakkında bilgi verir misiniz?
YORUMLAR