Hipotez Nedir

Hipotez : (Varsayım) Probleme konulmuş olan geçici çözüme hipotez denir. Varsayım ya da hipotez, bilimsel yöntemde vakalar içinde ilişkile...

Hipotez : (Varsayım) Probleme konulmuş olan geçici çözüme hipotez denir. Varsayım ya da hipotez, bilimsel yöntemde vakalar içinde ilişkiler oluşturmak ve vakaları bir nedene bağlamak suretiyle tasarlanan ve geçerli sayılan bir önermedir. Hipotez problemi çözmek için meydana getirilen araştırma ve gözlemler sonucu elde edilmiş bilgilerin yardımıyla kurulur.

Terim eski Latince "önermek" anlamına gelen "hipotithenai" kelimesinden köken almaktadır.

Hipotezin başlıca özellikleri:

1 - Eldeki tüm verilere uygun olmalı ve onları açıklamalıdır.
2 - Yeni gerçeklerin tahminine olanak sağlamalıdır.
3 - Probleme cevap önermelidir.
4 - Deney ve gözlemlere açık olmalıdır.
5 - Yeni deney ve gözlemlerle denenebilir olmalıdır.

Hipotezin olası üç sonucu vardır:

1-doğrudan kanıtlanıp direkt geçerli haline gelebilir bir hipotez gözlem ve deneylerle doğrulanırsa kuram değildir gerçektir.
2-yeni gerçeklerle desteklenerek kuram ya da kanun haline gelebilir.
3-çürütülüp terkedilir.

Bir hipotezde olması ihtiyaç duyulan özellikler:

1) Mantıksal ve ussal (rasyonel) olmalıdır. Mesela “az gelirli hanelerde kültür harcamaları, yüksek gelirli hanelere kıyasla, daha fazladır” şeklinde kurulan bir hipotez mantıksal ve akla uygun olmadığı için iyi bir hipotez değildir. Bununla birlikte bilim-ötesi alanlara ilişkin mevzularda kurulan hipotezler de uygun olmayacaklardır. Mesela “ikizler burcu erkeklerinin gelir düzeyi, yaşla doğru orantılı olarak artar” şeklinde kurulan bir hipotez ussal olmamak bakımından baştan kabul edilmemelidir.

2) Kavramlar açık ve işlemsel olarak tanımlanabilir olmalıdır. Mesela içinde mutluluk terimi geçen bir hipotez, mutluluk terimini işlemsel olarak tanımlayamadığımız seviyede uygun bir hipotez olmayacaktır. Kavramların tanımları bu bakımdan hipotez için yaşamsal önemdedir. Bir kelimenin değişik iki ayrı kavrama işaret etmiş olduğu durumlara bilhassa dikkat edilmelidir.

3) Hipotez sınanabilir olmalıdır. Dipnottaki hipotez kelimesi üstüne tartışmasında da görüldüğü benzer biçimde sınanabilmek özelliği hipotezlerin eğer olmazsa olmaz özelliğidir. Bir hipotez ne kadar mantıksal ya da ussal olsa dahi, onu sınayabileceğimiz (deneyebileceğimiz) yöntemsel tekniklerden mahrumsak, bu hipotez bir önerme olmaktan öteye gitmeyecektir. Bilhassa tabiat bilimlerinde ölçüm dışı duracak olgular üstüne kurulan hipotezler bu şekilde bir sorunla karşılaşırlar. Mesela atomun en minik bölünebilir birim olmayıp elektronların varlığına işaret eden bir hipotez, fakat elektronların varlığını tespit edebilen fizik enstrümanların geliştirilmesinden sonrasında bir sınanabilir hipotez haline gelmiştir.

4) Hipotez literatürle uyumlu olmalıdır. Literatür, bir hipotezin sınanarak bulguya dönüşmesiyle katkıda bulunacağı bir entelektüel birikimdir ve her hipotez kendi enerjisini de bu entelektüel birikimden almalıdır. Literatüre uyumlu olmak kesinlikle güncel geçerli (cari) önermelere dayanmak anlamına gelmemektedir. Aksine güncel geçerli önermelerin dışına da çıkılabilir, fakat bunun çerçevesi de gene literatür tarafınca belirlenir. Mesela yukarıda mevzuyu karikatürize etmek amacıyla yönelttiğimiz suali hipotez haline getirirsek: “patates yiyen hanımlar az gelirli işlerde çalışırlar” şeklindeki bir hipotez literatüre uyumlu olmayacaktır.

Bu aşamada bir bilimsel araştırmanın, en zayıf halkası kadar kuvvetli (sağlıklı) olabileceği kuralına değinmemiz gerekiyor. Bir bilimsel araştırma, yukarıda da değinildiği benzer biçimde, her birisi ayrı ayrı titizlikle tasarlanması ve gerçekleştirilmesi ihtiyaç duyulan bir sürü aşamadan oluşmaktadır. Ilkin, literatürle ilişkili olarak, bir araştırma sorusuna yönelik hipotezler kurarız ve bu hipotezler seçtiğimiz paradigma ve ele aldığımız suali anlamlı kılan sorunsalla (problematic) uyumlu olmak durumundadır. Bu hipotezden (ya da hipotezlerden) yola çıkarak bir araştırma tasarımı yaparız. Bu tasarımda tüm popülasyonu (buna bu aşamada araştırma evreni de diyebiliriz) içermek yerine onu temsilen bir örneklem üstünde gerçekleştirilecektir ve bizler sonraki aşama olarak nasıl ve ne kadar örneklem alacağımızı kararlaştırırız. Bir süre sonra bu örneklemden verileri nasıl (hangi ölçeklerle ve araçlarla) toplayacağımızı kararlaştırırız. Elde ettiğimiz verileri bir süre sonra, kullanılan ölçeklere ve elde edilmiş verilere uygun istatistiksel analizlere (korelasyon, t testi, anova vb.) doğal olarak tutarız ve bu aşamada hipotezleri Kabul ya da reddederek “bulgular” elde ederiz. Bu bulguları literatürdeki başka araştırma bulgularıyla kıyaslayarak genellenebilir sonuçlar elde etmeye çalışırız. Son olarak olarak da bulgu ve sonuçlarımızı literatüre ve bilimsel niteliği olan metin yazma kurallarına (kaynak gösterme, kavramların tanımlanması vb.) uygun bir biçimde rapor halinde yayınlarız. Görüldüğü benzer biçimde bu aşamaların her birisi ayrı ayrı tasarlanama ve titizlikle uygulanmaya gereksinim duyacağımız aşamalardır. Eğer bu aşamalardan birisi yeterince sağlıklı değilse tüm aşama sıhhatsiz olacaktır. Araştırma en zayıf halkası kadar güçlüdür.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Hipotez kelimesinin karşılığı olarak Türkçe’de varsayım kelimesi önerilmiştir. Fakat ‘var saymak’ ya da ‘varsaymak’ eylemlerinin karşılığı olarak yanlış anlamaya yol açması bakımından, hipotez karşılığı olarak varsayım kelimesini kullanmak yerine hipotez kelimesini olduğu benzer biçimde kullanmayı tercih ediyoruz. Bu açıdan kim bilir varsayım kelimesi yerine denence ya da sınanca kelimelerinin kullanılması daha doğrudur. Hipotez karşılığı olarak denence kelimesini kullanan yazarlar da mevcuttur. Bu yazarlar bu durumda varsayım kelimesini sayıltı (assumption) karşılığında kullanırlar (mesela Karasar, 1994). Bu karışıklığa bir çare olmak umuduyla Varsayım=hipotez ve varsayım=sayıltı ayrımı da önerilmiştir (mesela Şžeker, 1986).