Kara gülmece, ya da kara güldürü, güldürü ve hicvin alt türlerinden biridir. Çoğu zaman ciddiyetle anılan katliam, ölüm, hastalık, cenk, akı...
Kara gülmece, ya da kara güldürü, güldürü ve hicvin alt türlerinden biridir. Çoğu zaman ciddiyetle anılan katliam, ölüm, hastalık, cenk, akıl hastalığı şeklinde mevzuları mizahi bir anlayışla ele alır.
Kara Gülmece Nedir
Acı, elem, üzüntü duyguları,. insan oğlunun yaşamış olduğu her ülkede ve daima vardır. İşte bu acılar ,ulusların gülmece ürünlerinde, güldürücü etmenin yanında, karamsarlıkla düşündürücü duygular da yaratır ki bu duygulardan doğan mizaha kara gülmece diyoruz
Kara gülmece açık seçik olana karşıtlık göstermesine karşın bu anlayışla ilişkilidir. Dolaysız gülmecede mizahi durumların bir çok şoka ve ani değişimlere dayanırken kara gülmece çoğu zaman ironi ve hatta kimi zaman yazgıcılığı (fatalizm) kullanır.
Edebiyatta Kara Gülmece
Bu hususi gülmece türüne çarpıcı örnek olarak Beckett'in Godot'yu Beklerken adlı oyunundan bir sahne verilebilir; karakterlerden biri kendini asmak için kemerini çıkarır, sadece pantolonu düşer. Grandma's in the Wedding Cake adlı oyunda ise evin kısa sürede ölen büyük annesinin külleri oyun süresince döner dolaşır ve son olarak düğün pastasının içinde yerini alır.
Batı edebiyatının kuvvetli kara gülmece yazarları Baudelaire, Maupassant, Verlaine, Kafka ile Amerikalı Edgar Poe ve O. HenriÂ’dir. FransaÂ’da her yıl bir kara gülmece yarışması düzenlenerek başarı göstermiş yazarlarına ödül verildiğini Humour 1900 adlı eserden öğreniyoruz.
Dünya kara mizahının en kuvvetli örneklerini Andre BretonÂ’un «Kara Gülmece Antolojisi» adlı kitabında bulabiliriz.
Beyaz perdede Kara Gülmece
Stanley Kubrick'in yönettiği Dr. Strangelove filmi, beyazperde alanında bu gülmece türünün öncüsü olarak gösterilir.
Kara gülmece içinde aynı vakit parodi, doğrusu biçimle öz arasındaki ayrılıktan komik tesir yaratma yer alır. Yaygın olarak, ciddi olması ihtiyaç duyulan sadece açıkça bunu başaramayan bir duruma karşı gösterilen tepki kullanılır.
Kara gülmece ve ironi arasındaki fark nedir
Ironi Nedir : (eski yunanca eironeÃa) söylenenin tam tersinin kastedildiği ifadedir. söylenen ya da meydana getirilen fiil, ciddi görüntüsü altında, karşıt söylenceyi ya da eylemi, çelişki noktasına çekmeyi hedefler. mizahdan farkı olarak ,ironi daha eleştirel yaklaşır. ironi mimik, jest ve tonlama ile söylemek istenenin altını, dolaylı çizer.
Kara gülmece ise güldürü ve hicvin alt türlerinden biridir. Kara gülmece yöntem olarak ironiyi kullanır. Doğrusu ironi kara mizahın şekillerinden biridir.
KARA MİZAHIN TARİHİ
Batı kara mizahının ilk örneklerini XVIII. yüzyılın başlangıcında ingiliz yazan Swift veriyor. FransaÂ’da kara gülmece, daha geç, XIX. yüzyılda adım atmıştır. Bu tür gülmece için meydana getirilen tanımlamalardan üç örnek veriyorum :
1) Kara gülmece ölümün acı gülüşü ile gülen mizahtır.
2) Kara gülmece toplumun budalalıklarına başkaldıran bilgili bir tepkidir.
3) Kara gülmece evrenin çirkinliğini acı halde yansıtan bir mizahtır.
KARA MİZAH TEMSİLCİLERİ
Bu hususi gülmece türüne çarpıcı örnek olarak Beckett'in Godot'yu Beklerken adlı oyunundan bir sahne verilebilir; karakterlerden biri kendini asmak için kemerini çıkarır, sadece pantolonu düşer. Grandma's in the Wedding Cake adlı oyunda ise evin kısa sürede ölen büyük annesinin külleri oyun süresince döner dolaşır ve son olarak düğün pastasının içinde yerini alır.
Stanley Kubrick'in yönettiği Dr. Strangelove filmi, beyazperde alanında bu gülmece türünün öncüsü olarak gösterilir.
Batı edebiyatının kuvvetli kara gülmece yazarları Baudelaire, Maupassant, Verlaine, Kafka ile Amerikalı Edgar Poe ve O. HenriÂ’dir. FransaÂ’da her yıl bir kara gülmece yarışması düzenlenerek başarı göstermiş yazarlarına ödül verildiğini Humour 1900 adlı eserden öğreniyoruz.
Dünya kara mizahının en kuvvetli örneklerini Andre BretonÂ’un «Kara Gülmece Antolojisi» adlı kitabında bulabiliriz.
KARA MİZAH ÖRNEKLERİ
BATIDA KARA MİZAH ÖRNEKLERİ
Tarihe geçmiş ve klasik olmuş bir Kara Gülmece örneği, Fransa Kraliçesi Marie Antoinette'nin, sarayın önünde "Açız!" diye bağrışanların gürültüsüne, saray balkonuna çıkıp, bu kalabalığın ekmek istediğini öğrenince:
— Ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler! demesidir. ( Günümüze kadar gelen bu sözü söylediğine dair hiçbir kanıt bulunmamasına karşın kendisine mâl edilmiştir.)
Öteki Örnekler
1916 -1918 Genel Savaşından sonrasında kara gülmece ölümü ve sakatlığı da mevzu olarak işlemeye başlıyor. Örnekler şunlar :
1) Mezarlıkta ölüler için konmuş bir posta kutusu gördüm.
2) Tabut meydana getirilen çam ağacı, her mevsimde yemyeşildir.
3) Tabut, ölülerin kabul salonudur, orada gömüt kurtlarını kabul ederler.
Ölüm temalı kara gülmece için VerlaineÂ’in şu cümlesi ünlüdür : «Hiçbir eğlence beni ,bir ölünün gömülmesi kadar neşelendirmez.»
Mevzu olarak sakatlığı işleyen kara mizahtan da bir örnek veriyorum : Harpte yaralanarak bacağı kesilen bir general, bu vakadan çok üzülen komut erine şöyleki diyor : Uzun etme, bundan sonrasında tek çizme boyayacaksın.
TÜRKİYEDE KARA MİZAH ÖRNEKLERİ
Doğu ve BatıÂ’da ürünler verdiğini bildiğimiz kara mizahın bizdeki en kuvvetli örneklerini Bektaşi hikâyelerinde buluyoruz :
Bektaşi bir hamamda yıkanırken hamamcıya ödemesi ihtiyaç duyulan bir kuruşunun olmadığını bilir ve başını göğe yönelterek şöyleki der : – Allahım, bana bir kuruş kayra et de hamam parasını ödeyeyim! O anda şiddetli bir zelzele olur, hamamın kubbesi yıkılır, Bektaşi de hep beraberce beraber kaçarak canını kurtarmış olur. Sadece birazcık sonrasında yakarış eden birisine rastlar, bu adam borcunu ödemek için, AllahÂ’tan 300 altın istemektedir. Bektaşi adama bir tokat vurduktan sonrasında şöyleki der:
— Ayol, onun bu günlerde parası yok! Demin bir kuruş için hamamı yıktı, sen üç yüz altın istiyorsun, Dünyayı mı yıkacaksın?
Başka bir örnek;
Sultan İkinci MahmutÂ’un Nişancısı, doğrusu Başkâtibi elan Hâlet Efendi (1761 – 1822) çok kıyıcı bir adamdı, çok adam öldürtmüştü.
Gene boğazlattıracağı bir delikanlıyı kurtarmak için gelenler:
— Efendim, kıymayınÂ… Bağışlayın, daha çok gençtirÂ… diye yalvarınca Hâlet Efendi:
— Canım der, bazısına çok gençtir yazık olur, diyorsunuz, bazısına de çok yaşlıdır, acıyın diyorsunuz. Peki fakat boğdurtmak için ben devamlı orta yaşlıları nereden bulayım?
Kaynak 1 : Hilmi Yücebaş / Hiciv ve Gülmece Edebiyat Antolojisi
Kara Gülmece Nedir
YORUMLAR