NE sual adi. 1. Nesne, yüklem ya da (kişisiz kalıplarda) özne işlevi yüklenerek sual cümlesini kurar: Ne aldın? Bu nedir? Ne düştü? ...
NE sual adi.
1. Nesne, yüklem ya da (kişisiz kalıplarda) özne işlevi yüklenerek sual cümlesini kurar: Ne aldın? Bu nedir? Ne düştü? (Bk. ansikt. böl.)
2. Aynı işlevde, dolaylı sual cümlelerinde kullanılır: Ona neler söylediğini bilmiyorum. Bunu ne yapacağını söyler misin?
3. Arzu ya da şart gösteren bir fiilden ilkin kullanıldığında, herhangi bir şey ya da her şey: Ne bulsa yer. Ne isterseniz yaparım. Ne verdimse azca buldu.
4. Çoğul olarak birçok şeyler: Neler söylemedi kil İnsan zekâsı neler buluyor.
5. Ad, şahıs adılı + yörne ne? Unun bu şekilde yapmasından arkadaşına ne?
6. Ne alıp veremiyor?, bir hiç kimseye musallat olan, onu sıkıntıya sokan biri için “ne istiyor, niçin bu şekilde yapıyor?" anlamında kulanılır. || Ne arar, ne gezer, bir şeyin bir kimsede, bir yerde bulunmadığını belirtmek için söylenir: O çulsuzda para ne arar. Buralarda av hayvanı ne gezer || (Orada) ne arıyor?, “ne işi var, niçin oraya gitmiş?†anlamında kullanılır: Orada ne arıyor, söyle ona derhal işine dönsün. || Ne buyrulur, görülen, şahit olunan bir şeyin ya da durumun, olumsuzluğunu vurgulamak için söylenir. || Ne çıkar, meydana getirilen bir işten zarar da, yarar da gelmeyeceğini anlatır: Tut ki bu şekilde demişim, bundan ne çıkar?; "bir yararı olmaz, netice değişmez†anlamında kullanılır: Yardım etse ne çıkar, adam öldükten sonrasında. | Ne de olsa, ne kadar olsa. || Ne dedim de, pişmanlık belirtir: Ne dedim de onun benzer biçimde bir aptala uydum. || Ne demek, anlamı nedir: Maviş ne demek?; “olmaz, yakışık almaz, o iyi mi şey" anlamında söylenir: Para ne demek, seve seve yaparız. Cenazeye gitmezsek hepimiz bizlere ne der? || Ne demeye, iyi mi bir düşünceyle, hangi amaçla, niçin: Ne demeye işinden ayrılmış?; hangi anlama: Bu sözü ne demeye getirdi? Ne denir, ne dersin, söylenecek bir sözün, yapılacak bir işin kalmadığı durumlarda söylenir. || Ne denli, ne kadar, oldukça fazla. || Ne dese beğenirsin, bir kimsenin beklenm'eyen bir söz söylediğini belirtir. || Ne diye, niçin, hangi amaçla; ne demeye: Ne diye gittin oraya? || Ne benzer biçimde, bir şeyin iyi mi bulunduğunu sormak için kullanılır: Ne benzer biçimde önlemler aldınız? || Ne ile, hangi araçla, hangi şeyle: Ne ile geldin? Ne ile dönüyorsun? Ne imiş, "o şekilde bir şeyin sözü mü olur, ne kıymeti var?†anlamında söylenir: istemez, para da ne imiş. || Ne kadar, ölçü ve miktarı belirtme anlamıyla sual bildirir: Bu iş için ne kadar istiyorsunuz?; çok, pek fazla: Hava ne kadar soğuk. || Ne kadar olsa, bir yerde, sonuçta; ne de olsa: Ne kadar olsa o da bir insandır. || Ne olacak, önemsememe, küçümseme belirtir: Ne olacak, sonradan görmüş; önemi yok, ne kıymeti var: Ne olacak, sizinkisi yapılıncaya değin bizim arabayı kullanın. || Ne işe yaradığını bilememek, şaşırmak, neye uğradığını anlayamamak. || Ne oldum delisi, ummadığı, beklemediği üstün bir duruma kavuşan ve bunu sindi- remeyerek aşırı seviyede şımaran kimse için kullanılır. || Ne olur, ne olmuş olursunuz, bir kimseden bir şey isteme durumunda yalvarma ve rica belirtir: Ne olur, bu mevzuda bizi destekleyin. || Ne olursa olsun, “sonuç, iyi de olsa, fena de olsa kabulüm†anlamında kullanılır: Ne olursa olsun, artık daha çok bekleyemem. || Ne oluyor, "ne gereği var ya da ne karışıyorâ€anlamında söylenir: Bilet sormak da ne oluyor? Ona ne oluyor, parasını biz vereceğiz. || Ne önemi var, anlamaya, üstünde durulmaya değmez. || Ne söylüyorsun?, "söylediğine dikkat ediyor musun†anlamında uyarı sözü olarak söylenir; "söylediklerin doğru mu, gerçek mi" anlamıyla kullanılır. || Ne üstüme, ne üstüme lazım, neme, neme gerek. || Ne var, bir hiç kimseye, adını söyleyerek meydana getirilen seslenmeye onun verdiği sertçe cevap. || Ne var ki, aralarında karşıtlık ilişkileri bulunan tümceleri bağlar: Azca yiyor, ne var ki gene kilo alıyor. || Ne yapacağını bilememek, bir durum ya da vaka karşısında şaşırıp kalmak, iyi mi davranacağını kestirememek, || Ne yalan söyleyeyim, “işin doğrusunu belirtmek gerekirse" anlamında kullanılır: Ne yalan söyleyeyim, ben onlardan yanayım. || Ne yaparsın ki, ne yapmalı ki, "ne deva, elden bir şey gelmez†anlamında kullanılır. || Ne yapmış olup yapmış olup, her çareye başvurup bir yolunu bularak: Ne yapmış olup yapmış olup adamı razı edeceksin. Ne yazar, "hiçbir tesiri olmaz, bir şeye yaramaz†anlamında kullanılır. || Nedirlu söylenir. || Ne + iyelik eki + gerek ya da lazım, bir şeye karışmamak, onunla ilgilenmemek durumunda söylenir: Neme lazım, ben onun yaptıklarına dokunmam. Nene lazım, o iyi mi istiyorsa o şekilde olsun. || Neme lazım, bir kimseden ya da bir şeyden söz ederken “hakkını vermek, doğrusunu söylemek gerekirse†anlamında kullanılır: Neme lazım, adam hakkaten çok iyi çalışıyor. || Neme lazımcı - NEME LAZIMCI. || Nesi, kişilerden söz ederken, adıl göreviyle kullanılır: O hanım, annenin nesi oluyor?; hangi yönden, hangi bakımdan: Buranın nesi hoşuna gitmedi?; çok güzel, kusursuz: Nesi var, aslan benzer biçimde delikanlı. || Nesi var, nesi yok, bir kimsenin servetini, mal varlığını tümüyle belirtmek için kullanılır: Nesi var, nesi yok Kızılay'a bağışlamış. || Ne + iyelik eki + var, bir kimsenin iyi mi bulunduğunu sormak için kullanılır: Neyin var, hasta mısın? || Ne + iyelik eki + noksan?, "her şeyimiz var†ya da “başkalarına bakılırsa noksan bir yanımız yok" anlamında kullanılır: Bizim onlardan neyimiz noksan, bizi niye çağırmıyorlar? || Neyin nesi kimin fesi, bilinmeyen, kimliği ve kişiliği tanınmayan birinden söz ederken kullanılır. || Neyleyeyim, umarsızlık, güç yetmezliği belirtir. || Neymiş, söylentiye bakılırsa, sözde, güya: Neymiş, geceleri eve geç geliyormuşum.
*Bilş. iki işlenenli lojik işleyen; iki işlenenin kıymeti 0 olduğunda 1 kıymetini alır. (Ne... ne... (A, B] = [A] değil ve [B] değil)
*Ed. Ne inim, ne cinim, senin benzer biçimde beni- âdemim, türk masallarında yinelenen kalıplaşmış söz. (Tenha bir yerde, beklenmedik bir halde genç kızla karşılaşan delikanlının bu vakaya şaşarak "in misin cin misin?†diye sorması üstüne, genç kız tarafınca söylenir.)
*Oy. Ne evet, ne hayır, oyuncuların, içlerinden birinin sordurulmuş olduğu sorulara evet ve hayır kelimelerini kullanmadan cevap vermek zorunda oldukları oyun.
♦ sual sıf.
1. Hangi: Ne vakit geldi? Ne gün gidiyor? işler ne durumda?
2. Soruyla beraber, kızgınlık, şaşkınlık belirtir; iyi mi: Bu ne giysisi
3. Soruyla beraber olumsuzluk ve karşı çıkış belirtir: Oraya gi- demediysek ne gam? (gam değil). Ne deva (çaresiz) gitmek zorunda kaldık. Bunu ne hakla söylüyor?
4. Çokluk, abartma belirtir: Bu ne gürültü bu şekilde?
5. Ne akla hizmet, bir kimsenin akılla bağdaşmayan işleri yapması karşısında söylenir. || Ne âlemde, iyi mi, ne yapıyor?: Ne âlemdesin? Babanlar ne âlemde? || Ne şekil, iyi mi?: Ne şekil bir iştir bu, anlayamadık gitti. || Ne deva?, "elden ne gelir bir şey yapılamaz" anlamında söylenir: Neçare, ölenle ölünmez ki. || Ne çiçektir biliriz, bir kimsenin iyi, güvenilir biri olmadığını belirtmek için kullanılır. || Ne yarar, iş işten geçtikten, her şey olup bittikten sonrasında alınacak önlemlerin gereksizliğini belirtmek için kullanılır. || Ne gözle bakmak, bir hiç kimseye ya da şeye onunla ilgili kanısını belirtir halde bakmak: Bu, senin ona ne gözle baktığına bağlı. || Ne güne duruyor?, bir şeyin ya da kimsenin var oluş nedenini, ondan yararlanma gerekliliğini vurgulamak için söylenir: Biz ne güne duruyoruz, elbet yardım ederiz. || Ne günlere kaldık, içinde bulunulan günlerin fena vakalarından yakınmak ve eski günlere duyulan özlemi belirtmek için söylenir. || Ne haber, "bir kimse ya da bir şey hakkında bildiğiniz bir şey var mı†anlamında kullanılır: Köydekilerden ne haber? Senin yeni işten ne haber? tartışılan bir mevzuda haklı çıkanın, tartıştığı kişiye hususi bir vurguyla söylediği söz. || Ne hacet, istemez, gereksiz: Paraya ne hacet, parasız da veririz. || Ne haddine, bir işin bir hiç kimseye düşmediğini, onu yapmaktan kaçınması icap ettiğini vurgulamak için kullanır işine karışmam, ne yaparsa yapsın" anlamında söylenir. || Ne hikmetse, bir şeyin sebebinin bilinmemesi, anlaşılmaması durumunda söylenir: Ne hikmetse bu yörenin insanları hep çakır gözlü oluyor. || Ne idü- ğü belirsiz, ne olduğu, soyu sopu, niteliği bilinmeyen kimse için kullanılır. || Ne mal bulunduğunu biliriz, bir kimsenin fena, aşağılık biri bulunduğunu belirtmek için söylenir. || Ne karın ağrısıysa, sevilmeyen, insana sorun veren şahıs ya da şey için kullanılır.
|| Ne mene, ne türlü. || Ne mümkün, mümkün değil, olanaksız: Bu işi ona yaptırmak ne mümkün. || Ne münasebet, “hiç o şekilde şey olur mu" anlamında karşı çıkış sözü olarak söylenir. || Ne... ne..., çokluk, güzellik ve hayranlık bildirir: Ne ev ne ev, sanki saray. || Ne pahasına olursa olsun, her şeyi göze alarak, her türlü özveriye katlanarak: Na pahasına olursa olsun seni buradan kurtaracağım. || Ne sularda, ne durumda. || Ne şeker çiğnedi, bir kimse için "ne saçma sapan sözler etti" anlamında alay yollu söylenir. || Ne yüzle, bir hiç kimseye karşı üzücü ve kırıcı bir davranışta bulunan birinin, sonradan aynı kimselerle ilişkisini sürdürmek istemesi durumunda “hiç utanmıyor mu?" anlamında söylenir: O vakadan sonrasında ne yüzle buraya gelmeye kalkıyor?
♦ be.
1. Bir sıfattan ilkin, sıfatı sağlamlaştırır; bir çok: Ne güzel bir ev. Ne mükemmel insan.
2. Bir eylemden ilkin, eyleme aşırılık katar; bir çok: Ne güldük o gece. Ne ağladı ne ağladı, sorma.
3. Soruyla beraber, bir karşı çıkışı, kızgınlığı vurgular: O ne karışıyor? Sen ne söylüyorsun? Kapıyı vurmadan ne giriyorsun?
4. Soruyla beraber, bir eylemin gereksizliğini vurgular: Ne düşünüyorsun, iyi mi olsa bir çaresi bulunur. Ne konuşuyorsun, bak dinlemiyor bile.
5. Miktarı sorar: O gece ne ödedin? Ne ödediysen aramızda paylaşalım.
6. Niçin, niye: Ne zahmet ettiniz?
7. Ne âlâ, çok iyi, diyecek yok: Verirse ne âlâ, vermezse eldekiyle yetininiz. || Ne âlâ memleket, haksız ve yersiz isteklerin hoşça karşılanıp kabul edilmiş olduğu ortam için kullanılır. || Ne âlem, hem yadırgatıcı davranışları olan hem de kızılamayacak kadar sempatik yönleri bulunan kimseleri için kullanılır: Ne âlem adamsın sen, dünya umurunda değil. || Ne iyi, bir şeyi beğenme ve ondan duyulan hoşnutluk anlatır: Ne iyi ettiniz de geldiniz.
♦ ünl.
1. Vurgulamaya bakılırsa şaşkınlık, kızgınlık vb. bir duyguyu bildirir: Ne, daha eline geçmemiş mi!
2. Nel, ne var, ne istiyorsun.
3. Ne mutlu!, yerinme, hasret ve talep belirtir: Ne mutlu bu şekilde evlatları olanlara.
♦ bağ. Ne... ne...
1. Aynı görevdeki öğeleri olumsuzluk ilişkisiyle birbirine bağlar: Senelerce onu ne aradı ne sordu. Ne evi var ne barkı. Ne kar, ne tipi onu durduramazdı.
2. Karşıt anlamlı sözcüklerin başlangıcında kullanıldığında anlamca ikisinin ortasını belirtir: Hava ne sıcak ne soğuk. Ne sert ne yumuşak. Ne uzun ne kısa.
3. Yinelenerek kullanıldığında sıralananların hiçbiri: Yokuşu tırmandıktan sonrasında ne bir ev, ne bir tarla, ne bir bağ, ne bir ağaç vardı. Canı ne okumak, ne yazmak, ne konuşmak, ne dolaşmak istiyordu.
4. Ne... ne de..., 'üstelik' anlamı verir: Ne gördüm, ne de böyle bir durum bulunduğunu duydum. Onları ne evde ne de komşularında bulabildik.
5. Ne alandan, ne satandan, ne bir akça katandan olmamak, yansız olmak, hiçbir tarafla ilgisi bulunmamak. || Ne altını bırakmak, ne üstünü, bir yerin ya da bir şeyin bakmadık, dolaşmadık bir yanını koymamak. || Ne balını isterim ne belasını, kavuşulması ya da erişilmesi istenen iyi bir durumun, bazı üzüntüleri de beraber getirme olasılığı karşısında söylenir. || Ne benden sana bazlama, ne senden bana gözleme, "ilişkilemızaen Dır şey DeKiemeyemıı aman mı da söylenir. || Ne bilirim, ne gördüm (deveyi yeden ölsün), bir mevzuda tanıklığa yanaşılmayacağım belirtmek için söylenir. || Ne çaldın yüzüme, ne çalayım yüzüne, “bana bir şey yapmadın ki benden bir karşılık bekliyorsun†anlamında söylenir || Ne dağda bağım var, ne çakaldan davam, bir problem ya da mevzuyla hiçbir ilgisi olmama, tümüyle haricinde bulunma durumunda söylenir. || Ne kızı veriyor, ne dünürü küstürüyor, bir kimsenin isteğini yerine getirmeyen, hem de onu kırmaktan kaçınan kişinin tutumu için söylenir. || Ne kokar, ne bulaşır, hiç kimseye iyiliği de kötülüğü de dokunmayan, iyilik yapma olanağı varken bile bundan kaçınan kişiler için söylenir: Ondan yardım isteme, o ne kokar, ne bulaşır. || Ne od var ne ocak, yokluk ve yoksulluk içinde. || Ne olur ne olmaz, her türlü olasılığa karşı. || Ne sakala minnet, ne bıyığa, insanoğlunun en yakınlarından bile yardım istemeden kendi olanaklarıyla iş yapar durumunu anlatmak için söylenir. || Ne merhaba, ne sabah, iki şahıs arasındaki konuşma bağının kopması, birlikteliğin kesilmesi. || Ne sihirdir, ne keramet, el çabukluğu marifet, gözbağcılara özgü bir tutumla meydana getirilen iş için söylenir. || Ne Şam'ın şekeri, ne Arabın yüzü, yararlı da olsa kendisiyle görüşülmek, karşılaşılmak istenmeyen kimseler için söylenir. || Ne şap oldu, ne şeker, pozitif yönde ya da negatif bir sonuca bağlanmayan, ortada kalan işler için kullanılır. || Ne şiş yansın, ne kebap, "iki tarafı da zarara uğratmayacak ortalama bir yol bulunsun" anlamında kullanılır. || Ne tadı var, ne tuzu, beğenilmeyen yiyecekler için söylenir. || Ne üstte var, ne başta, gerekseme içinde bulunulduğunu belirtir. || Ne var, ne yok, "ne benzer biçimde havadis var? işler iyi mi gidiyor?†anlamında kullanılır; olanların tümü: Evde ne var ne yok toplayıp gitmiş. || Ne yârdan geçer, ne serden, özveri gösterilmesi ihtiyaç duyulan bir işte özveriye yanaşılmadığını, işten de vazgeçilmediğini anlatır.
*ANSİKL. Sual adılı ne, iyelik eklerini iki halde alır: direkt (rutubet, nen, nesi, nemiz, neniz, neleri) ya da -y- kaynaştırma harfiyle beraber (neyim, neyin, neyi, neyimiz, neyiniz, neleri). Bu durum tamlayan ekiyle bulunma ve çıkma durumu eklerinin birleşmesi esnasında da görülür (ne- nin/neyin, nede/neyde, niçin/neyden).
1. Nesne, yüklem ya da (kişisiz kalıplarda) özne işlevi yüklenerek sual cümlesini kurar: Ne aldın? Bu nedir? Ne düştü? (Bk. ansikt. böl.)
2. Aynı işlevde, dolaylı sual cümlelerinde kullanılır: Ona neler söylediğini bilmiyorum. Bunu ne yapacağını söyler misin?
3. Arzu ya da şart gösteren bir fiilden ilkin kullanıldığında, herhangi bir şey ya da her şey: Ne bulsa yer. Ne isterseniz yaparım. Ne verdimse azca buldu.
4. Çoğul olarak birçok şeyler: Neler söylemedi kil İnsan zekâsı neler buluyor.
5. Ad, şahıs adılı + yörne ne? Unun bu şekilde yapmasından arkadaşına ne?
6. Ne alıp veremiyor?, bir hiç kimseye musallat olan, onu sıkıntıya sokan biri için “ne istiyor, niçin bu şekilde yapıyor?" anlamında kulanılır. || Ne arar, ne gezer, bir şeyin bir kimsede, bir yerde bulunmadığını belirtmek için söylenir: O çulsuzda para ne arar. Buralarda av hayvanı ne gezer || (Orada) ne arıyor?, “ne işi var, niçin oraya gitmiş?†anlamında kullanılır: Orada ne arıyor, söyle ona derhal işine dönsün. || Ne buyrulur, görülen, şahit olunan bir şeyin ya da durumun, olumsuzluğunu vurgulamak için söylenir. || Ne çıkar, meydana getirilen bir işten zarar da, yarar da gelmeyeceğini anlatır: Tut ki bu şekilde demişim, bundan ne çıkar?; "bir yararı olmaz, netice değişmez†anlamında kullanılır: Yardım etse ne çıkar, adam öldükten sonrasında. | Ne de olsa, ne kadar olsa. || Ne dedim de, pişmanlık belirtir: Ne dedim de onun benzer biçimde bir aptala uydum. || Ne demek, anlamı nedir: Maviş ne demek?; “olmaz, yakışık almaz, o iyi mi şey" anlamında söylenir: Para ne demek, seve seve yaparız. Cenazeye gitmezsek hepimiz bizlere ne der? || Ne demeye, iyi mi bir düşünceyle, hangi amaçla, niçin: Ne demeye işinden ayrılmış?; hangi anlama: Bu sözü ne demeye getirdi? Ne denir, ne dersin, söylenecek bir sözün, yapılacak bir işin kalmadığı durumlarda söylenir. || Ne denli, ne kadar, oldukça fazla. || Ne dese beğenirsin, bir kimsenin beklenm'eyen bir söz söylediğini belirtir. || Ne diye, niçin, hangi amaçla; ne demeye: Ne diye gittin oraya? || Ne benzer biçimde, bir şeyin iyi mi bulunduğunu sormak için kullanılır: Ne benzer biçimde önlemler aldınız? || Ne ile, hangi araçla, hangi şeyle: Ne ile geldin? Ne ile dönüyorsun? Ne imiş, "o şekilde bir şeyin sözü mü olur, ne kıymeti var?†anlamında söylenir: istemez, para da ne imiş. || Ne kadar, ölçü ve miktarı belirtme anlamıyla sual bildirir: Bu iş için ne kadar istiyorsunuz?; çok, pek fazla: Hava ne kadar soğuk. || Ne kadar olsa, bir yerde, sonuçta; ne de olsa: Ne kadar olsa o da bir insandır. || Ne olacak, önemsememe, küçümseme belirtir: Ne olacak, sonradan görmüş; önemi yok, ne kıymeti var: Ne olacak, sizinkisi yapılıncaya değin bizim arabayı kullanın. || Ne işe yaradığını bilememek, şaşırmak, neye uğradığını anlayamamak. || Ne oldum delisi, ummadığı, beklemediği üstün bir duruma kavuşan ve bunu sindi- remeyerek aşırı seviyede şımaran kimse için kullanılır. || Ne olur, ne olmuş olursunuz, bir kimseden bir şey isteme durumunda yalvarma ve rica belirtir: Ne olur, bu mevzuda bizi destekleyin. || Ne olursa olsun, “sonuç, iyi de olsa, fena de olsa kabulüm†anlamında kullanılır: Ne olursa olsun, artık daha çok bekleyemem. || Ne oluyor, "ne gereği var ya da ne karışıyorâ€anlamında söylenir: Bilet sormak da ne oluyor? Ona ne oluyor, parasını biz vereceğiz. || Ne önemi var, anlamaya, üstünde durulmaya değmez. || Ne söylüyorsun?, "söylediğine dikkat ediyor musun†anlamında uyarı sözü olarak söylenir; "söylediklerin doğru mu, gerçek mi" anlamıyla kullanılır. || Ne üstüme, ne üstüme lazım, neme, neme gerek. || Ne var, bir hiç kimseye, adını söyleyerek meydana getirilen seslenmeye onun verdiği sertçe cevap. || Ne var ki, aralarında karşıtlık ilişkileri bulunan tümceleri bağlar: Azca yiyor, ne var ki gene kilo alıyor. || Ne yapacağını bilememek, bir durum ya da vaka karşısında şaşırıp kalmak, iyi mi davranacağını kestirememek, || Ne yalan söyleyeyim, “işin doğrusunu belirtmek gerekirse" anlamında kullanılır: Ne yalan söyleyeyim, ben onlardan yanayım. || Ne yaparsın ki, ne yapmalı ki, "ne deva, elden bir şey gelmez†anlamında kullanılır. || Ne yapmış olup yapmış olup, her çareye başvurup bir yolunu bularak: Ne yapmış olup yapmış olup adamı razı edeceksin. Ne yazar, "hiçbir tesiri olmaz, bir şeye yaramaz†anlamında kullanılır. || Nedirlu söylenir. || Ne + iyelik eki + gerek ya da lazım, bir şeye karışmamak, onunla ilgilenmemek durumunda söylenir: Neme lazım, ben onun yaptıklarına dokunmam. Nene lazım, o iyi mi istiyorsa o şekilde olsun. || Neme lazım, bir kimseden ya da bir şeyden söz ederken “hakkını vermek, doğrusunu söylemek gerekirse†anlamında kullanılır: Neme lazım, adam hakkaten çok iyi çalışıyor. || Neme lazımcı - NEME LAZIMCI. || Nesi, kişilerden söz ederken, adıl göreviyle kullanılır: O hanım, annenin nesi oluyor?; hangi yönden, hangi bakımdan: Buranın nesi hoşuna gitmedi?; çok güzel, kusursuz: Nesi var, aslan benzer biçimde delikanlı. || Nesi var, nesi yok, bir kimsenin servetini, mal varlığını tümüyle belirtmek için kullanılır: Nesi var, nesi yok Kızılay'a bağışlamış. || Ne + iyelik eki + var, bir kimsenin iyi mi bulunduğunu sormak için kullanılır: Neyin var, hasta mısın? || Ne + iyelik eki + noksan?, "her şeyimiz var†ya da “başkalarına bakılırsa noksan bir yanımız yok" anlamında kullanılır: Bizim onlardan neyimiz noksan, bizi niye çağırmıyorlar? || Neyin nesi kimin fesi, bilinmeyen, kimliği ve kişiliği tanınmayan birinden söz ederken kullanılır. || Neyleyeyim, umarsızlık, güç yetmezliği belirtir. || Neymiş, söylentiye bakılırsa, sözde, güya: Neymiş, geceleri eve geç geliyormuşum.
*Bilş. iki işlenenli lojik işleyen; iki işlenenin kıymeti 0 olduğunda 1 kıymetini alır. (Ne... ne... (A, B] = [A] değil ve [B] değil)
*Ed. Ne inim, ne cinim, senin benzer biçimde beni- âdemim, türk masallarında yinelenen kalıplaşmış söz. (Tenha bir yerde, beklenmedik bir halde genç kızla karşılaşan delikanlının bu vakaya şaşarak "in misin cin misin?†diye sorması üstüne, genç kız tarafınca söylenir.)
*Oy. Ne evet, ne hayır, oyuncuların, içlerinden birinin sordurulmuş olduğu sorulara evet ve hayır kelimelerini kullanmadan cevap vermek zorunda oldukları oyun.
♦ sual sıf.
1. Hangi: Ne vakit geldi? Ne gün gidiyor? işler ne durumda?
2. Soruyla beraber, kızgınlık, şaşkınlık belirtir; iyi mi: Bu ne giysisi
3. Soruyla beraber olumsuzluk ve karşı çıkış belirtir: Oraya gi- demediysek ne gam? (gam değil). Ne deva (çaresiz) gitmek zorunda kaldık. Bunu ne hakla söylüyor?
4. Çokluk, abartma belirtir: Bu ne gürültü bu şekilde?
5. Ne akla hizmet, bir kimsenin akılla bağdaşmayan işleri yapması karşısında söylenir. || Ne âlemde, iyi mi, ne yapıyor?: Ne âlemdesin? Babanlar ne âlemde? || Ne şekil, iyi mi?: Ne şekil bir iştir bu, anlayamadık gitti. || Ne deva?, "elden ne gelir bir şey yapılamaz" anlamında söylenir: Neçare, ölenle ölünmez ki. || Ne çiçektir biliriz, bir kimsenin iyi, güvenilir biri olmadığını belirtmek için kullanılır. || Ne yarar, iş işten geçtikten, her şey olup bittikten sonrasında alınacak önlemlerin gereksizliğini belirtmek için kullanılır. || Ne gözle bakmak, bir hiç kimseye ya da şeye onunla ilgili kanısını belirtir halde bakmak: Bu, senin ona ne gözle baktığına bağlı. || Ne güne duruyor?, bir şeyin ya da kimsenin var oluş nedenini, ondan yararlanma gerekliliğini vurgulamak için söylenir: Biz ne güne duruyoruz, elbet yardım ederiz. || Ne günlere kaldık, içinde bulunulan günlerin fena vakalarından yakınmak ve eski günlere duyulan özlemi belirtmek için söylenir. || Ne haber, "bir kimse ya da bir şey hakkında bildiğiniz bir şey var mı†anlamında kullanılır: Köydekilerden ne haber? Senin yeni işten ne haber? tartışılan bir mevzuda haklı çıkanın, tartıştığı kişiye hususi bir vurguyla söylediği söz. || Ne hacet, istemez, gereksiz: Paraya ne hacet, parasız da veririz. || Ne haddine, bir işin bir hiç kimseye düşmediğini, onu yapmaktan kaçınması icap ettiğini vurgulamak için kullanır işine karışmam, ne yaparsa yapsın" anlamında söylenir. || Ne hikmetse, bir şeyin sebebinin bilinmemesi, anlaşılmaması durumunda söylenir: Ne hikmetse bu yörenin insanları hep çakır gözlü oluyor. || Ne idü- ğü belirsiz, ne olduğu, soyu sopu, niteliği bilinmeyen kimse için kullanılır. || Ne mal bulunduğunu biliriz, bir kimsenin fena, aşağılık biri bulunduğunu belirtmek için söylenir. || Ne karın ağrısıysa, sevilmeyen, insana sorun veren şahıs ya da şey için kullanılır.
|| Ne mene, ne türlü. || Ne mümkün, mümkün değil, olanaksız: Bu işi ona yaptırmak ne mümkün. || Ne münasebet, “hiç o şekilde şey olur mu" anlamında karşı çıkış sözü olarak söylenir. || Ne... ne..., çokluk, güzellik ve hayranlık bildirir: Ne ev ne ev, sanki saray. || Ne pahasına olursa olsun, her şeyi göze alarak, her türlü özveriye katlanarak: Na pahasına olursa olsun seni buradan kurtaracağım. || Ne sularda, ne durumda. || Ne şeker çiğnedi, bir kimse için "ne saçma sapan sözler etti" anlamında alay yollu söylenir. || Ne yüzle, bir hiç kimseye karşı üzücü ve kırıcı bir davranışta bulunan birinin, sonradan aynı kimselerle ilişkisini sürdürmek istemesi durumunda “hiç utanmıyor mu?" anlamında söylenir: O vakadan sonrasında ne yüzle buraya gelmeye kalkıyor?
♦ be.
1. Bir sıfattan ilkin, sıfatı sağlamlaştırır; bir çok: Ne güzel bir ev. Ne mükemmel insan.
2. Bir eylemden ilkin, eyleme aşırılık katar; bir çok: Ne güldük o gece. Ne ağladı ne ağladı, sorma.
3. Soruyla beraber, bir karşı çıkışı, kızgınlığı vurgular: O ne karışıyor? Sen ne söylüyorsun? Kapıyı vurmadan ne giriyorsun?
4. Soruyla beraber, bir eylemin gereksizliğini vurgular: Ne düşünüyorsun, iyi mi olsa bir çaresi bulunur. Ne konuşuyorsun, bak dinlemiyor bile.
5. Miktarı sorar: O gece ne ödedin? Ne ödediysen aramızda paylaşalım.
6. Niçin, niye: Ne zahmet ettiniz?
7. Ne âlâ, çok iyi, diyecek yok: Verirse ne âlâ, vermezse eldekiyle yetininiz. || Ne âlâ memleket, haksız ve yersiz isteklerin hoşça karşılanıp kabul edilmiş olduğu ortam için kullanılır. || Ne âlem, hem yadırgatıcı davranışları olan hem de kızılamayacak kadar sempatik yönleri bulunan kimseleri için kullanılır: Ne âlem adamsın sen, dünya umurunda değil. || Ne iyi, bir şeyi beğenme ve ondan duyulan hoşnutluk anlatır: Ne iyi ettiniz de geldiniz.
♦ ünl.
1. Vurgulamaya bakılırsa şaşkınlık, kızgınlık vb. bir duyguyu bildirir: Ne, daha eline geçmemiş mi!
2. Nel, ne var, ne istiyorsun.
3. Ne mutlu!, yerinme, hasret ve talep belirtir: Ne mutlu bu şekilde evlatları olanlara.
♦ bağ. Ne... ne...
1. Aynı görevdeki öğeleri olumsuzluk ilişkisiyle birbirine bağlar: Senelerce onu ne aradı ne sordu. Ne evi var ne barkı. Ne kar, ne tipi onu durduramazdı.
2. Karşıt anlamlı sözcüklerin başlangıcında kullanıldığında anlamca ikisinin ortasını belirtir: Hava ne sıcak ne soğuk. Ne sert ne yumuşak. Ne uzun ne kısa.
3. Yinelenerek kullanıldığında sıralananların hiçbiri: Yokuşu tırmandıktan sonrasında ne bir ev, ne bir tarla, ne bir bağ, ne bir ağaç vardı. Canı ne okumak, ne yazmak, ne konuşmak, ne dolaşmak istiyordu.
4. Ne... ne de..., 'üstelik' anlamı verir: Ne gördüm, ne de böyle bir durum bulunduğunu duydum. Onları ne evde ne de komşularında bulabildik.
5. Ne alandan, ne satandan, ne bir akça katandan olmamak, yansız olmak, hiçbir tarafla ilgisi bulunmamak. || Ne altını bırakmak, ne üstünü, bir yerin ya da bir şeyin bakmadık, dolaşmadık bir yanını koymamak. || Ne balını isterim ne belasını, kavuşulması ya da erişilmesi istenen iyi bir durumun, bazı üzüntüleri de beraber getirme olasılığı karşısında söylenir. || Ne benden sana bazlama, ne senden bana gözleme, "ilişkilemızaen Dır şey DeKiemeyemıı aman mı da söylenir. || Ne bilirim, ne gördüm (deveyi yeden ölsün), bir mevzuda tanıklığa yanaşılmayacağım belirtmek için söylenir. || Ne çaldın yüzüme, ne çalayım yüzüne, “bana bir şey yapmadın ki benden bir karşılık bekliyorsun†anlamında söylenir || Ne dağda bağım var, ne çakaldan davam, bir problem ya da mevzuyla hiçbir ilgisi olmama, tümüyle haricinde bulunma durumunda söylenir. || Ne kızı veriyor, ne dünürü küstürüyor, bir kimsenin isteğini yerine getirmeyen, hem de onu kırmaktan kaçınan kişinin tutumu için söylenir. || Ne kokar, ne bulaşır, hiç kimseye iyiliği de kötülüğü de dokunmayan, iyilik yapma olanağı varken bile bundan kaçınan kişiler için söylenir: Ondan yardım isteme, o ne kokar, ne bulaşır. || Ne od var ne ocak, yokluk ve yoksulluk içinde. || Ne olur ne olmaz, her türlü olasılığa karşı. || Ne sakala minnet, ne bıyığa, insanoğlunun en yakınlarından bile yardım istemeden kendi olanaklarıyla iş yapar durumunu anlatmak için söylenir. || Ne merhaba, ne sabah, iki şahıs arasındaki konuşma bağının kopması, birlikteliğin kesilmesi. || Ne sihirdir, ne keramet, el çabukluğu marifet, gözbağcılara özgü bir tutumla meydana getirilen iş için söylenir. || Ne Şam'ın şekeri, ne Arabın yüzü, yararlı da olsa kendisiyle görüşülmek, karşılaşılmak istenmeyen kimseler için söylenir. || Ne şap oldu, ne şeker, pozitif yönde ya da negatif bir sonuca bağlanmayan, ortada kalan işler için kullanılır. || Ne şiş yansın, ne kebap, "iki tarafı da zarara uğratmayacak ortalama bir yol bulunsun" anlamında kullanılır. || Ne tadı var, ne tuzu, beğenilmeyen yiyecekler için söylenir. || Ne üstte var, ne başta, gerekseme içinde bulunulduğunu belirtir. || Ne var, ne yok, "ne benzer biçimde havadis var? işler iyi mi gidiyor?†anlamında kullanılır; olanların tümü: Evde ne var ne yok toplayıp gitmiş. || Ne yârdan geçer, ne serden, özveri gösterilmesi ihtiyaç duyulan bir işte özveriye yanaşılmadığını, işten de vazgeçilmediğini anlatır.
*ANSİKL. Sual adılı ne, iyelik eklerini iki halde alır: direkt (rutubet, nen, nesi, nemiz, neniz, neleri) ya da -y- kaynaştırma harfiyle beraber (neyim, neyin, neyi, neyimiz, neyiniz, neleri). Bu durum tamlayan ekiyle bulunma ve çıkma durumu eklerinin birleşmesi esnasında da görülür (ne- nin/neyin, nede/neyde, niçin/neyden).
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR