Stagflasyon İsim, iktisat ( I ince okunması mümkün ) Fransızca stagflation Durgun şişkinlik. Stagflasyon; Bir ekon...
Stagflasyon
İsim, iktisat (I ince okunması mümkün)
Fransızca stagflation- Durgun şişkinlik.
Stagflasyon;
Bir ekonomide üretimin düşmüş olduğu ya da en azından artmadığı bir ortamda enflasyon yükseldiği süre meydana gelen durumu ifade etmektedir.
Stagflasyon nedir?
(Stagflation) İngilizce'de "stagnation" (durgunluk) ile "inflation" kelimelerinin birleştirilmesinden elde edilmiş bir kavram. Bir ekonominin aynı anda hem işsizlik, hem de enflasyon içinde bulunması durumunu ifade eder. Bu kavram 1970 li yıllardan sonrasında iktisat literatürüne girmiştir. Stagflasyonun ortaya çıkması Keynes Ekonomisine bir çelişki benzer biçimde düşünülmüştür. Şundan dolayı Keynes'in analizleri, bir ekonominin belirli aniden ya işsizlik ya da enflasyon içinde bulunabileceği modeller üstüne dayandırılmış olup bu analizlerde her iki ekonomik probleminin bir arada yaşanması durümu öngörülmemiştir. Uygulamadaki gelişmeler de uzun süre Keynes Teorisini destek sunar görünmüştür, mesela 1929 Büyük Dünya Depresyonu esnasında ciddi işsizlikle beraber fiyatların düşmesi vakaları yaşanmış, İkinci Dünya Savaşı esnasında şiddetli bir enflasyon ve yüksek istihdam, beraber ortaya çıkmıştır. 1950 li yıllarda ve 1960 larm başlarında ise çoğu zaman ekonomilerde durgunluk eğilimleri egemen olmuş ve fiyat artış hızları oldukça düşük kalmıştır. Oysa 1973 de patlak veren Dünya Enerji Buhranı ile ulusal ekonomilerde bazı şeylerin değişmiş olduğu, süratli fiyat artışları ile beraber yaygın işsizlik olaylarının bir arada yaşanmaya başlandığı görülmüştür. Stagflasyon ekonomide ciddi bir ikilemi ifade eder. Şöyleki ki geleneksel araçlar kullanılarak enflasyonu önlemek için daraltıcı para ve maliye politikalarının uygulanması, öteki taraftan işsizliğin daha da şiddetlenmesine yol açacaktır. Ya da tersine, işsizliği gidermek için genişletici politikalar izlenmesi enflasyon hızını büsbütün artıracaktır. Bu durumda Ekonomik Teoride yeni düzenlemeler geliştirilmesi ve bu sorunların çözümü için yeni önlemler alınması gerekmiştir. Geleneksel analizlerde enflasyonla işsizlik arasındaki ilişkiler Philips Eğrisi adında olan bir vasıta yardımıyla açıklanmıştır. Bu analize nazaran ikisi içinde ters bir ilişki vardır. Şu demek oluyor ki enflasyon hızının yükselmesi işsizlik oranının düşmesine, işsizliğin artması da enflasyonun yavaşlamasına neden olur. Oysa 1970 li seneler bu birlikteliğin bozulduğunu, her iki problemin de bir arada yaşandığını göstermiştir. Bu bozulmayı izah etmek için çeşitli görüşler öne sürülmüştür. Bunlardan birisi "moneterist izah etme"dır ve bu görüş "organik işsizlik oranı" üstünde durur. Organik işsizlik oranı bir ekonomide uzun dönemli, ya da yapısal ya da, tam istihdam işsizlik oranı biçiminde tanımlanmaktadır. İşinden ayrılıp yeni iş arayanlar, işgücüne yeni katılımlar, yaratılan iş olanakları, v.s. organik işsizlik oranım etkileyen faktörler arasındadır. Milton Friedman ve Edmund S. Phelps benzer biçimde İktisatçılar tarafınca savunulan moneterist görüşe nazaran, bir ekonomide beklenen enflasyon oranı değişmediği sürece, enflasyon ile işsizlik arasındaki ters ilişki (düzgüsel Philips Eğrisi) geçerli olur. Eğer beklenen enflasyon oranı artarsa bu ilişki bozulur ve aynı anda hem enflasyon, hem de işsizlik artar (tüm Philips Eğrisi yukarı doğru kayar) İşçilerin gelecekte bekledikleri enflasyon oranı değişmedikçe, kısa dönemde görülen fiyat ve ücret artışları onları daha çok çalışmaya yöneltir. Bu ise işsizliğin azalması anlama gelir. Oysa eğer ilerde enflasyon oranının yükseleceğini beklemekteyseler, bugünkü yüksek parasal ücretler onları daha çok çalışmaya yöneltmeyecek, öteki bir deyişle, işçiler çalışmak için sadece yüksek ücretli işleri kabul edeceklerdir. Bunun sebebi, işçilerin, artan fiyatların parasal ücretlerinin gerçek kıymetini düşürmesinin farkına varmalarıdır. Böylece uzun-dönemde fiyat (ve ücret) artışları işsizliğin de artmasına ve organik ücret oranına yönelmesine niçin olacaktır. Stagflasvon mevzusundaki ikinci bir izah etme Keynesçil modellere dayanmakta ve bilhassa ücret-fiyat esnekliğini vurgulamaktadır. Bu görüş taraftarları stagflasyonun sebebi olarak, ekonomiyi devamlı etkileyen talep ve arz şokları karşısında, ücret ve fiyatların aşağı yönde esnek olmamasını gösterirler. Mesela, taleple ilgili faktörlerin birisi, toplam talebin bileşiminde ortaya çıkan değişikliklerdir. Bu değişimler dolayısıyla bazı sektörlerin ürettiği mallara olan talep artarken, diğerlerinin talebi azalabilir. Talep artışı olan sektörlerde üretim artar, sadece makine-donatım ya da teknik personel yetersizliği bu üretim artışını sınırlandırır. Dolayısıyla bu sektörlerde talep artışları, kısa dönemde fiyat yükselmeleri ve ücret artışları ile sonuçlanır. Talep düşüşü olan sektörlerde ise bu düşüşler, fiyatların azalması yerine işçilerin işten çıkartılması ve üretim miktarının kısılmasına neden olur. Bunun sebebi işverenlerin, karlarındaki düşüşe, işçilerin de daha düşük ücretlerden çalışmaya razı olmamalarıdır. Öteki bir deyişle, işverenlerin işçilere yol vererek maliyetlerini düşürmeye çalışmalarıdır. Dolayısıyla toplam talebin durağan(durgun) olduğu, yalnızca talep bileşiminin değişmiş olduğu bu durumda ekonomide genel olarak fiyatlar yükselmekte, işsizlik oranı ise artmış olmaktadır. Arz yönüyle ilgili şoklara örnek olarak da 1970 lerdeki petrol fiyatlarındaki artışlar gösterilebilir. Enerji fiyatlarındaki artışlar üretim maliyetlerini yükseltir, bu durumda karlarını durağan(durgun) tutmaya (ya da artırmaya) çalışan firmalar, maliyet artışlarını yüksek fiyatlar biçiminde tüketicilere yansıtınca, talep miktarı, ona bağlı olarak da üretim miktarı daralır. Eğer sendikalar ücretlerdeki bir azalmaya razı olmazlarsa ücret-fiyat döngüsü dolayısıyla fiyatlardaki artış ve işsizlik (üretim kısılması) daha da hızlanır. Stagflasyon mevzusu, hemen hemen yeni olduğundan bu alandaki kuramsal açıklamaların tam olarak geliştirilmiş bulunduğunu söylemek mümkün değildir. Mevcut kuramsal çerçeve içinde, stagflasyonla savaşım için öne sürülen çeşitli politikalar vardır. Bunlardan birisi "gelirler politikasıdır. Bu politikalar, artan fiyat ve ücretleri düşürmek için fiyat ve ücret göstergeleri belirlemek, fiyat ve ücretleri dondurmak, şirket ve sendikaları makul artışlar mevzusunda ikna etmek benzer biçimde çeşitli önlemleri içermektedir. Bir diğeri de vergiye dayalı gelir politikasıdır. Burada daha düşük ücret ve fiyat kabul eden işçiler ve firmalar, daha düşük vergilerle ödüllendirilir. Aksi yönde davrananlar ise yüksek vergilerle cezalandırılır. Bir öteki çözüm de indekslemedir. Burada, ücret artışları cari enflasyon oranına nazaran indekslenmektedir. Buna nazaran, enflasyon oranında beklenmeyen bir azalmanın işsizliği azaltmasının sebebi, ücret sözleşmelerinin durağan(durgun) tutulmasıdır. Diyelim ki iki senelik bir ücret sözleşmesi, beklenen enflasyon oranını kapsamaktadır. Eğer cari enflasyon oranı beklenen enflasyon oranının altına düşerse ücret maliyetleri mal ve hizmet fiyatlarından daha süratli artar ve daha azca emek istihdam edilir. Oysa parasal ücretler cari enflasyon oranlarına nazaran indekslenirse, parasal ücretler enflasyon oranındaki düşüşü otomatik halde yansıtacaktır. Nihayet üçüncü bir siyaset da üretim teşviklerinin uygulanması ve toplam arzın artırılmasıdır. Arz-Yanlı İktisat görüşünü korumak için çaba sarfeden bu yazarlara nazaran, uygulanacak bir vergi indirimi programı emek harcamayı, yatırımı ve toplam arzı özendirerek stagflasyon vakasının önlenmesine destek olacaktır. Stagflasyon mevzusundaki görüş farklılıkları devam etmektedir. Bu değişik görüşlerin üstünde anlaştıkları bir nokta vardır ki o da bir ekonomide makro sorunların çözümlenmesi için ekonominin mikro yapısının daha iyi anlaşılması gerektiği, öteki bir deyişle, günümüz ekonomik sorunlarının çözümü için hem makro hem de mikroekonomik araçları beraber kullanmak zorunluluğudur.
(Stagflation) İngilizce'de "stagnation" (durgunluk) ile "inflation" kelimelerinin birleştirilmesinden elde edilmiş bir kavram. Bir ekonominin aynı anda hem işsizlik, hem de enflasyon içinde bulunması durumunu ifade eder. Bu kavram 1970 li yıllardan sonrasında iktisat literatürüne girmiştir. Stagflasyonun ortaya çıkması Keynes Ekonomisine bir çelişki benzer biçimde düşünülmüştür. Şundan dolayı Keynes'in analizleri, bir ekonominin belirli aniden ya işsizlik ya da enflasyon içinde bulunabileceği modeller üstüne dayandırılmış olup bu analizlerde her iki ekonomik probleminin bir arada yaşanması durümu öngörülmemiştir. Uygulamadaki gelişmeler de uzun süre Keynes Teorisini destek sunar görünmüştür, mesela 1929 Büyük Dünya Depresyonu esnasında ciddi işsizlikle beraber fiyatların düşmesi vakaları yaşanmış, İkinci Dünya Savaşı esnasında şiddetli bir enflasyon ve yüksek istihdam, beraber ortaya çıkmıştır. 1950 li yıllarda ve 1960 larm başlarında ise çoğu zaman ekonomilerde durgunluk eğilimleri egemen olmuş ve fiyat artış hızları oldukça düşük kalmıştır. Oysa 1973 de patlak veren Dünya Enerji Buhranı ile ulusal ekonomilerde bazı şeylerin değişmiş olduğu, süratli fiyat artışları ile beraber yaygın işsizlik olaylarının bir arada yaşanmaya başlandığı görülmüştür. Stagflasyon ekonomide ciddi bir ikilemi ifade eder. Şöyleki ki geleneksel araçlar kullanılarak enflasyonu önlemek için daraltıcı para ve maliye politikalarının uygulanması, öteki taraftan işsizliğin daha da şiddetlenmesine yol açacaktır. Ya da tersine, işsizliği gidermek için genişletici politikalar izlenmesi enflasyon hızını büsbütün artıracaktır. Bu durumda Ekonomik Teoride yeni düzenlemeler geliştirilmesi ve bu sorunların çözümü için yeni önlemler alınması gerekmiştir. Geleneksel analizlerde enflasyonla işsizlik arasındaki ilişkiler Philips Eğrisi adında olan bir vasıta yardımıyla açıklanmıştır. Bu analize nazaran ikisi içinde ters bir ilişki vardır. Şu demek oluyor ki enflasyon hızının yükselmesi işsizlik oranının düşmesine, işsizliğin artması da enflasyonun yavaşlamasına neden olur. Oysa 1970 li seneler bu birlikteliğin bozulduğunu, her iki problemin de bir arada yaşandığını göstermiştir. Bu bozulmayı izah etmek için çeşitli görüşler öne sürülmüştür. Bunlardan birisi "moneterist izah etme"dır ve bu görüş "organik işsizlik oranı" üstünde durur. Organik işsizlik oranı bir ekonomide uzun dönemli, ya da yapısal ya da, tam istihdam işsizlik oranı biçiminde tanımlanmaktadır. İşinden ayrılıp yeni iş arayanlar, işgücüne yeni katılımlar, yaratılan iş olanakları, v.s. organik işsizlik oranım etkileyen faktörler arasındadır. Milton Friedman ve Edmund S. Phelps benzer biçimde İktisatçılar tarafınca savunulan moneterist görüşe nazaran, bir ekonomide beklenen enflasyon oranı değişmediği sürece, enflasyon ile işsizlik arasındaki ters ilişki (düzgüsel Philips Eğrisi) geçerli olur. Eğer beklenen enflasyon oranı artarsa bu ilişki bozulur ve aynı anda hem enflasyon, hem de işsizlik artar (tüm Philips Eğrisi yukarı doğru kayar) İşçilerin gelecekte bekledikleri enflasyon oranı değişmedikçe, kısa dönemde görülen fiyat ve ücret artışları onları daha çok çalışmaya yöneltir. Bu ise işsizliğin azalması anlama gelir. Oysa eğer ilerde enflasyon oranının yükseleceğini beklemekteyseler, bugünkü yüksek parasal ücretler onları daha çok çalışmaya yöneltmeyecek, öteki bir deyişle, işçiler çalışmak için sadece yüksek ücretli işleri kabul edeceklerdir. Bunun sebebi, işçilerin, artan fiyatların parasal ücretlerinin gerçek kıymetini düşürmesinin farkına varmalarıdır. Böylece uzun-dönemde fiyat (ve ücret) artışları işsizliğin de artmasına ve organik ücret oranına yönelmesine niçin olacaktır. Stagflasvon mevzusundaki ikinci bir izah etme Keynesçil modellere dayanmakta ve bilhassa ücret-fiyat esnekliğini vurgulamaktadır. Bu görüş taraftarları stagflasyonun sebebi olarak, ekonomiyi devamlı etkileyen talep ve arz şokları karşısında, ücret ve fiyatların aşağı yönde esnek olmamasını gösterirler. Mesela, taleple ilgili faktörlerin birisi, toplam talebin bileşiminde ortaya çıkan değişikliklerdir. Bu değişimler dolayısıyla bazı sektörlerin ürettiği mallara olan talep artarken, diğerlerinin talebi azalabilir. Talep artışı olan sektörlerde üretim artar, sadece makine-donatım ya da teknik personel yetersizliği bu üretim artışını sınırlandırır. Dolayısıyla bu sektörlerde talep artışları, kısa dönemde fiyat yükselmeleri ve ücret artışları ile sonuçlanır. Talep düşüşü olan sektörlerde ise bu düşüşler, fiyatların azalması yerine işçilerin işten çıkartılması ve üretim miktarının kısılmasına neden olur. Bunun sebebi işverenlerin, karlarındaki düşüşe, işçilerin de daha düşük ücretlerden çalışmaya razı olmamalarıdır. Öteki bir deyişle, işverenlerin işçilere yol vererek maliyetlerini düşürmeye çalışmalarıdır. Dolayısıyla toplam talebin durağan(durgun) olduğu, yalnızca talep bileşiminin değişmiş olduğu bu durumda ekonomide genel olarak fiyatlar yükselmekte, işsizlik oranı ise artmış olmaktadır. Arz yönüyle ilgili şoklara örnek olarak da 1970 lerdeki petrol fiyatlarındaki artışlar gösterilebilir. Enerji fiyatlarındaki artışlar üretim maliyetlerini yükseltir, bu durumda karlarını durağan(durgun) tutmaya (ya da artırmaya) çalışan firmalar, maliyet artışlarını yüksek fiyatlar biçiminde tüketicilere yansıtınca, talep miktarı, ona bağlı olarak da üretim miktarı daralır. Eğer sendikalar ücretlerdeki bir azalmaya razı olmazlarsa ücret-fiyat döngüsü dolayısıyla fiyatlardaki artış ve işsizlik (üretim kısılması) daha da hızlanır. Stagflasyon mevzusu, hemen hemen yeni olduğundan bu alandaki kuramsal açıklamaların tam olarak geliştirilmiş bulunduğunu söylemek mümkün değildir. Mevcut kuramsal çerçeve içinde, stagflasyonla savaşım için öne sürülen çeşitli politikalar vardır. Bunlardan birisi "gelirler politikasıdır. Bu politikalar, artan fiyat ve ücretleri düşürmek için fiyat ve ücret göstergeleri belirlemek, fiyat ve ücretleri dondurmak, şirket ve sendikaları makul artışlar mevzusunda ikna etmek benzer biçimde çeşitli önlemleri içermektedir. Bir diğeri de vergiye dayalı gelir politikasıdır. Burada daha düşük ücret ve fiyat kabul eden işçiler ve firmalar, daha düşük vergilerle ödüllendirilir. Aksi yönde davrananlar ise yüksek vergilerle cezalandırılır. Bir öteki çözüm de indekslemedir. Burada, ücret artışları cari enflasyon oranına nazaran indekslenmektedir. Buna nazaran, enflasyon oranında beklenmeyen bir azalmanın işsizliği azaltmasının sebebi, ücret sözleşmelerinin durağan(durgun) tutulmasıdır. Diyelim ki iki senelik bir ücret sözleşmesi, beklenen enflasyon oranını kapsamaktadır. Eğer cari enflasyon oranı beklenen enflasyon oranının altına düşerse ücret maliyetleri mal ve hizmet fiyatlarından daha süratli artar ve daha azca emek istihdam edilir. Oysa parasal ücretler cari enflasyon oranlarına nazaran indekslenirse, parasal ücretler enflasyon oranındaki düşüşü otomatik halde yansıtacaktır. Nihayet üçüncü bir siyaset da üretim teşviklerinin uygulanması ve toplam arzın artırılmasıdır. Arz-Yanlı İktisat görüşünü korumak için çaba sarfeden bu yazarlara nazaran, uygulanacak bir vergi indirimi programı emek harcamayı, yatırımı ve toplam arzı özendirerek stagflasyon vakasının önlenmesine destek olacaktır. Stagflasyon mevzusundaki görüş farklılıkları devam etmektedir. Bu değişik görüşlerin üstünde anlaştıkları bir nokta vardır ki o da bir ekonomide makro sorunların çözümlenmesi için ekonominin mikro yapısının daha iyi anlaşılması gerektiği, öteki bir deyişle, günümüz ekonomik sorunlarının çözümü için hem makro hem de mikroekonomik araçları beraber kullanmak zorunluluğudur.
YORUMLAR