29 Ekim 1923 Pazartesi günü saat: 20.30’da Cumhuriyet Ankara'da TBMM sinde ilan edildi. Anayasanın birinci maddesinde “Türkiye Devlet...
29 Ekim 1923 Pazartesi günü saat: 20.30’da Cumhuriyet Ankara'da TBMM sinde ilan edildi.
Anayasanın birinci maddesinde “Türkiye Devletinin hükümet biçimi Cumhuriyettir.†hükmü yer aldı. Aynı günün gecesi Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanlığına seçildi. Cumhuriyetin İlanı (Detay)
Kurtuluş Savaşı yıllarında Ankara’da , Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti adıyla yeni bir yönetim kurulmuştu . Fakat bu yeni yönetimin rejimi henüz belirtilmemişti. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti özünde ulusal egemenliğe dayalı bir hükümetti. Fakat Yeni Türkiye’yi devlet şekillerinden , yönetim biçimlerinden birine uygun olarak resmen ilan etmek gerekiyordu. Yani sıra devletin adının konmasına gelmişti.
Atatürk, yeni devletin şeklini cumhuriyet olarak kabul etmeyi düşündü. Kurtuluş Savaşı yıllarında bu fikrini açıklamayıp , uygun bir zamanı beklemişti. Büyük Zafer’den sonra artık bu an gelmiş bulunuyordu. Aslında , Erzurum ve Sivas Kongrelerinin kararlarıyla Büyük Millet Meclisi’nin programları tamamen demokrasiye dayanmaktaydı. Saltanatın artık hiçbir etkinliği kalmamıştı. Son padişah da yurttan ayrılmış, saltanat kaldırılmıştı. Şžimdi sıra Atatürk’ün kafasındaki Cumhuriyet Yönetimini resmen ilan etmeye gelmişti.
Atatürk, 28 Ekim 1923 akşamı birkaç arkadaşını Çankaya’daki köşküne davet ederek yemek sırasında arkadaşlarına :
- Yarın, cumhuriyeti ilan edeceğiz, dedi.
Misafirler hiç şaşırmadılar . Zaten böyle bir hareketi bekliyorlardı .
Atatürk, Teşkilat-ı Esasi’ye (Anayasa’ya) konmak üzere şu öneriyi hazırladı :
“ Türkiye Devletinin şekli cumhuriyettir. Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur.â€
Böylelikle yeni devlet şeklinin cumhuriyet olacağına kesin olarak karar verildi.
29 Ekim 1923 akşam saat : 18.45’te TBMM oturumu açıldı. Atatürk’ün önceden hazırlattığı Anayasa maddesinin görüşülmesine geçildi.Görüşmeler sonunda öneri kabul edildi. Milletvekilleri ayağa kalkarak üç kez “Yaşasın Cumhuriyet !†diye bağırdılar.29 Ekim 1923 Pazartesi günü saat: 20.30’da Cumhuriyet ilan edildi.
Cumhuriyetin ilanından sonra cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın büyük kahramanı Ankara Milletvekili Gazi Mustafa Kemal Paşa , ilk cumhurbaşkanı seçildi.Cumhurbaşkanı seçiminden sonra sonuç , 101 parça top atılarak halka duyuruldu.
Cumhurbaşkanlığına seçilen Atatürk kürsüye gelerek bir konuşma yaptı. Heyecanlı ve kararlı konuşmasını şu sözlerle noktaladı :
- Türkiye Cumhuriyeti, cihanda işgal ettiği mevkie layık olduğu eserleriyle ispat edecektir. Türkiye Cumhuriyet, mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır.Cumhuriyetin İlanının Nedenleri
• Saltanatın kaldırılması nedeniyle ortaya çıkan devlet başkanlığı sorununu çözümlemek
• Ulusal egemenliği ve demokrasiyi daha iyi uygulayabilmek
• Yeni Türk devletinin rejimini belirlemek ve bu konudaki tartışmalara son vermek
• Meclis Hükümeti sisteminden doğan problemleri gidermek
• Yönetimdeki yetki ve sorumlulukları tam olarak belirlemek
Cumhuriyet yönetimi demokrasinin en güzel şekilde uygulanabildiği bir yönetim şeklidir. Ulusal egemenliği esas alan Cumhuriyet yönetimi milletin kendi kendisini yönetmesini sağlar. Amasya genelgesinde yayınlanan “Milletin geleceğini yine milletin azim ve kararı belirleyecektir.†Maddesi aslında ulusal egemenliğin amaçlandığını göstermiştir. Fakat bağımsızlığın kazanılmasına kadar her görüşten insanın birlikte hareket edebilmesini sağlamak amacıyla Cumhuriyet yönetiminden açık bir şekilde bahsedilmemiştir.
Mudanya ateşkes antlaşması imzalandıktan sonra 1 Kasım 1922’de Saltanat kaldırılmış böylece millet adına tek bir kişinin söz söylemesine son verilmiştir.
II. TBMM açıldıktan sonra 13 Ekim 1923’te Türkiye’nin başkentinin Ankara olduğu ilan edilmiş böylece İstanbul’un devlet merkezi olması yönündeki tartışmalara da son verilmiştir. Yönetim şekli ile ilgili son karar 29 Ekim 1923’te kabul edilmiş ve “Türkiye devletinin yönetim şekli Cumhuriyettir.†Maddesi anayasa’ya eklenmiştir.
23 Nisan 1920'de TBMM'nin açılışı ile Milli Egemenliğe dayalı yeni bir devlet kurulmuştu. Ancak Kurtuluş Savaşı devam ederken, milli birlik ve beraberliğin bozulmaması için rejimin adı konulmamıştı.
Saltanatın kaldırılmasının ve Lozan Antlaşması'nın ardından TBMM'de en çok tartışılan konulardan biri, yeni devletin niteliği sorunuydu. Hükümetinin dayandığı prensipler demokratikti ama bir taraftan da adı "Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti" idi.Cumhuriyet’in İlanının Sonuçları
• Milli mücadelenin başından beri amaçlanan ulusal egemenliğin sağlanması yönünde en önemli adımlardan biri daha atılmıştır.
• Yeni Türk devletinin yönetim şekli açıklanmıştır.
• Cumhurbaşkanı Meclis başkanı ve başbakanın yetkileri birbirinden ayrılarak yönetim kadroları yeniden düzenlenmiştir.
• Yeni Türk devletinin İlk Cumhurbaşkanı Mustafa kemal paşa İlk Meclis başkanı Fethi Okyar İlk başbakanı ise İsmet İnönü olmuştur.
• Mustafa kemal Paşanın Cumhurbaşkanı seçilmesi devlet başkanı sorununu ortadan kaldırmıştır.
• Meclis Hükümeti sistemi terk edilip Kabine sistemine geçilmiştir.Böylece hükümet politikalarının daha uzun ömürlü olması sağlanmıştır.
• Yürütme işlerinin daha hızlı yapılması sağlanmıştır.
• 1921 anayasasında en önemli değişiklikler Cumhuriyetin ilanı ile gerçekleşmiştirCumhuriyetin İlanının Tarihçesi
Mustafa Kemal Paşa`nın tavsiyesi ile 27 Ekim 1923'te Ali Fethi (Okyar) Bey başkanlığındaki hükümetin istifası ve Cumhuriyet Halk Fırkası grubunun yeni hükûmet listesi üstünde anlaşmaya varamaması üzerine, Mustafa Kemal Paşa 28 Ekim gecesi arkadaşlarını toplayarak sorunun gerçek çözümüyle ilgili düşüncesini açıkladı ve İsmet İnönü'yle o gece, devletin niteliğinin Cumhuriyet olduğunu öngören bir yasa tasarısı hazırlanmıştır.Cumhuriyetin İlanının Kazandırdıkları
1. Cumhuriyetin ilanı, Türk kurtuluş mücadelesinin askeri ve siyasi alanda zafere ulaşmasının bir sonucudur.
Osmanlı Monarşik yönetiminin Milli Mücadeleye karşı takındığı olumsuz tavır, batıdaki siyasi gelişmelere paralel olarak çizilmiştir. Fakat bu gelişmelerin sonucunda beklenilenin aksine bir Türk devleti yok olmamış rejim değiştirerek çağdaş bir devlet olarak varlığını sürdürmüştür.
2. Mustafa Kemal Atatürk'ün ilk Cumhurbaşkanı olarak seçilmesiyle, saltanatın kaldırılmasından sonra ortaya çıkan devlet başkanlığı sorunu da çözümlenmiştir. Cumhuriyetin ilanı, Türk Ulusu'nun çağdaş uygarlık seviyesine çıkaran inkılaplar için elverişli bir ortam hazırlamıştır.
3. Devletin yönetim şekli belirlenmiştir.
4. Mecliste hükümeti sistemi'nden kabine sistemi'ne geçilmiştir. Böylece Hükûmet bunalımı sorunu çözümlenmiştir.
5. Demokratik bir anayasayla halk egemenliği üzerinde yükselen, yeni bir yönetim biçimi olarak Cumhuriyet yönetimine geçildi
6. Saltanat ve Hilafet kaldırıldı
7. Kapitülasyonlara son verildi
8. Din ve devlet işleri birbirinden ayrıldı, laiklik ilkesi yerleştirildi
9. Köylüye toprak, makina, tohumluk vb. dağıtıldı, tarım okulları, tohum ıslah istasyonları, örnek devlet tarım çiftlikleri kuruldu, Yüksek Ziraat Enstitüsü açıldı, Ziraat Bankası aracılığıyla köylüye kredi olanakları arttırıldı
10. Anadolu'nun içlerini denizlere bağlayan yeni demiryolları yapıldı, yabancıların elindeki demiryolları bedelleri ödenerek kamulaştırıldı
11. Duyun-u Umumiye'nin elindeki petrol, tuz, şeker, kibrit, tütün tekelleri devlet tekeli haline getirildi
12. Üretim ve tüketim kooperatifleri kuruldu, kooperatifçilik teşvik edildi
13. Dış ticaret devletleştirildi
14. Ülkenin sanayileşmesi için KİT'ler kuruldu (Sümerbank, Etibank, TKİ, M.T.A. vb.)
15. Özel sektör teşvik edildi
16. Özellikle liman şehirlerindeki, azınlıklardan oluşan tüccarlara ağır vergiler getirildi
17. 5 yıllık kalkınma planları yapıldı ve uygulandı
18. Şžeriat vergisi ÖŞžÜR kaldırıldı
19. Tekke ve tarikatlar kapatıldı
20. Eğitim birliği temelinde eğitim parasız hale getirildi ve yaygınlaştınldı
21. Halkın kültürel gelişimi ve örgütlenmesi için halk evleri kuruldu
22. Köy aydınlanması ve toprak sorununu çözme amacıyla köy enstitüleri planlandı, ön uygulamaları yapıldı
23. Millet mektepleri açıldı, okuma-yazma seferberliği ülkenin her yanına yayıldı
24. Fikir ve sanat eserlerini koruma yasası çıkarılarak, tarihsel ve kültürel değerler koruma altına alındı
25. Medeni Kanun kabul edilerek vatandaşlık hakları yerleştirildi
26. Yeni ticaret yasası çıkarıldı, çağdaş ticari kurumlar kuruldu
27. Soyadı Yasası çıkarıldı
28. Ulusal bankacılık geliştirildi, İş Bankası, Emlak Bankası kuruldu
29. Türk Tarih ve Türk Dil kurumları kurularak, ulusal tarihe ve Türkçeye sahip çıkıldı
30. Uluslararası takvim ve saat kabul edildi
31. Kabotaj hakkı ulusallaştırıldı, yerli üretim gümrük korumasına alındı
32. Arapça yazıdan vazgeçildi, latin alfabesi getirildi
33. Toprak yasası çıkarılarak, aşiretlerin bir kısım arazileri kamulaştırıldı ve yoksul köylülere dağıtıldı
34. Kılık kıyafet yasasıyla peçe, çarşaf, sarık, fes vb. kaldırıldı
35. Ağırlık ve mesafe ölçüleri uluslararası standartlara getirildi, okka, dirhem,arşın vb. yerine kg., gr. metre vb. kabul edildi
36. Enerji santralları, barajlar, şeker, çimento ve tekstil fabrikaları kuruldu
37. Hafta tatili Cuma'dan Pazar'a alındı
38. Ordu modernleştirildi
39. Kadın hakları geliştirildi, seçme seçilme ve çalışma hakları getirildi
40. Kültürel gelişme devlet desteğine alındı, Devlet Tiyatro, Bale ve Operası kuruldu
41. Yeni üniversiteler açıldı
42. Büyük adli reformlar yapıldı, seri mahkemeler kapatıldı, çağdaş hukuk kurumları getirildi, mecelle kaldırıdı
43. Defin ve mezarlık işleyişi yeni ve çağdaş kurallara bağlandı
44. Madenler devletleştirildi
45. Ormanlar ve göller kamulaştırıldı ve korumaya alındı
46. Gerici ve ayrılıkçı isyanlar bastırıldı
47. Barışçı dış politika egemen kılındı, özellikle komşu ülkelerle dostça ilişkiler geliştirildi
48. Duyun-u Umumiye borçları düzenli olarak ödendi
49. Karşılıksız para basılmadan, denk bütçe her yıl gerçekleştirildi
50. Halk sağlığı ve kitle sporu geliştirildi, hastaneler, hemşire okulları ve spor tesisleri yapıldı
Ve sayamayacağımız binlerce şey..
YORUMLAR