Pat Deneyi (Rosenhan Deneyi) Dr. David L. Rosenhan, 1973'te Science dergisinde "On Being Sane in Insane Places" (...
Pat Deneyi (Rosenhan Deneyi)
Dr. David L. Rosenhan, 1973'te Science dergisinde "On Being Sane in Insane Places" (Akıl hastanelerinde akıllı olmak üstüne) adlı, psikolojinin en fazlaca okunan yazıları arasına girmiş deneylerini yayınlamadan ilkin, Kaliforniya, Arizona ve Harvard üniversitelerindeki kollokyumlarda sunmuş ve muhteşem ilgiyle karşılanmıştı. Rosenhan deneyleri, çokça tartışılmakla beraber, psikiyatrinin şimdiki standartlara ulaşmasında başlıca dönüm noktalarından birisi kabul edilir.
Rosenhan'ın ünlü makalesi şu şekilde başlar: "Bir çok katliam davasında, müdafa tarafındaki ünlü psikiyatrlar, sanığın akıl sağlığı yerinde olmadığından ceza sorumluluğunun bulunmadığını iddia ediyor. Savcılık tarafında yer edinen, minimum onlar kadar ünlü başka psikiyatrlar ise, aynı kişinin akıl sağlığını yerinde bulup ceza sorumluluğu var diyor." Rosenhan sorar, "Bir kişinin akıl sağlığının yerinde olup olmadığı ve akıl sağlığının derecesi anlaşılabilir mi?" Tahmin ettiğiniz benzer biçimde, Rosenhan bu mevzuda epey kötümserdir ve psikiyatri uzmanlarının objektif kriterlere dayanmadığını deneylerle kanıtlamaya çalışır.
Aralarında kendisinin de bulunmuş olduğu değişik yaş, cinsiyet ve meslek mensubundan sekiz şahıs, adlarını değiştirerek ABD'nin beş ayrı eyaletindeki, kimi eski, kimi yeni, kimi hususi, kimi resmi değişik hastanelere başvurur ve başkalarınca işitilmeyen seslerden yakınırlar. "Boşluk" ya da "derinlik" sözcükleridir bu tür durumlar ya da ağır bir cismin yere düşerken çıkarttığı "güm, pat" benzeri gürültülerdir. Şikayetleri ve değiştirdikleri isimleri haricinde, oldukları benzer biçimde davranırlar. Hatta, psikiyatri servislerine sevk edildikten sonrasında ses duyduklarından dahi tekrar söz etmezler. (Ilk başlarda grupta bir şahıs daha vardır ama, kurallara uymayıp yaşam öyküsünde değişimler yapınca değerlendirmeye alınmamıştır.)
Kliniklerde yatan 118 gerçek hastadan 35'i, grubun bir takım üyelerine "Sen deli olamazsın, herhalde hastaneyi teftişe gelen bir gazeteci ya da profesörsün" der, kalanı da bunların evvelce hasta olup şimdi düzeldiğine inanır. Hastane görevlileri ise, onların birer "düzmece hasta" bulunduğunu hiçbir süre anlamaz. En kısası 1 hafta, en uzunu 52 gün olmak suretiyle, averaj 19 gün hastanede tutulurlar. Hususi hastanede yatan birisi "manik depresif psikoz", geri kalanlar, "remisyonda şizofren" tanısıyla taburcu edilir.
Rosenhan, bu deneyin tersini de uygular. Bir araştırma ve eğitim hastanesinin başhekimi ve çalışan personeline, gelecek üç ay içinde bir ya da birden fazla düzmece hastanın, psikiyatri servisine yatmak amacıyla başvuracağını bildirir. Yatırılan her hasta ile direkt bağlantısı bulunan psikiyatr, doktor ve hemşirelerin bir form doldurmasını, hastalara 1 ile 10 içinde puan vermesini, düzmece hasta olduğundan kuşkulandığında, 1 ya da 2'yi işaretlemesini ister.
üç ay sonrasında Rosenhan, yatırılan 193 hasta ile ilgili formları inceler. Hastalardan 41'i, değerlendirmeyi yapanların minimum birisi tarafınca "kesinlikle düzmece hasta"dır. 19'u, aniden fazla psikiyatr ve sıhhat çalışanı için "düzmece hasta olabilir".
Oysa, deneyin sürdüğü üç ayda başvuran hastaların hiçbiriyle Rosenhan'ın ilgisi yoktur, bir başka deyişle, aralarında "düzmece hasta" numarası meydana getiren, onun bilmiş olduğu kimse yoktur.
Rosenhan, ünlü makalesinde sorar "İkiden fazla psikiyatri uzmanının düzgüsel zannettiği, buna karşın kliniğe yatırılan 19 şahıs, gerçekte düzgüsel miydi, yoksa akıl hastası mı? Hiçbir süre bilemeyeceğiz" ve "Şurası muhakkak ki" diye sürdürür, "Psikiyatri kliniklerinde, akıl sağlığı yerinde olanla, olmayanı ayıramadığımız apaçık ortada."
Rosenhan'ın makalesi, ülkesini ayağa kaldırmış ve Amerikan Psikiyatri Birliği'nin, Akıl Hastalıklarının Ayırıcı Tanısında El Kitabı (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM) adlı rehberini üçüncü kez değiştirmesini elde etmiştir. Bilimsel gelişmeler çerçevesinde DSM III, 1994'te tekrardan değişerek, DSM IV oldu, şimdilerde DSM V üstünde çalışılıyor, büyük bir olasılıkla 2012'de kullanılmaya başlanacak.
Hukuk ve psikoloji profesörü Rosenhan, bir tek akıl hastalıklarının tanısında kullanılacak kriterlerdeki değildir, yargılamayı düzenleyen yasalara psikolojinin girmesi, jüri seçimlerinde bu ilim dalından yararlanılması benzer biçimde devrim niteliğindeki değişikliklere de önayak oldu. 80'ine yaklaşan Rosenhan, 34 senedir Stanford üniversitesi'ndeki öğretim üyeliğini sürdürmektedir.
Rainbow Projesi (Rainbow Project) - İlk Işınlanma Deneyi (Philadelphia Deneyi)
Fikir Deneyi
Milgram Deneyi
Kaynak:msxlabs.org
YORUMLAR